Lâm Bích Thủy
Từ trước tới nay, nói về “thơ tình” hay “mùa xuân” thì người ta chỉ nhắc tới Hàn Mặc Tử, Nguyễn Bính, Xuân Diệu, Xuân Quỳnh … chứ mấy ai biết đến tình và xuân trong thơ linh Lân tức Yến Lan của Bàn Thành tứ hữu của miền đất vang lừng thế võ.
Ai đâu biết, có bao nhiêu suối tình và xuân trong thơ của nhà thơ Yến Lan. Những con suối tình đã âm thầm chảy không ngừng nghĩ, bền bỉ, dạt dào cho tình yêu quê hương và mùa xuân của nhân loại trong thơ Yến Lan. Đầu năm đến với thơ tình và xuân của Yến Lan để rung động trước vẻ đẹp của non sông đất nước và tình người cũng là để nhà thơ dắt ta đi qua cuộc hành trình nhân thế với những nét tế vi của cuộc sống.
Đề tài về tình yêu văn học nhân loại “nhiều như sao trên trời, như cát dưới biển” Đặc biệt là thơ mới 1930-1945 luôn choáng ngợp trong mọi cung bậc của tình yêu. Người ta cho rằng “Thơ Yến Lan không nằm ngoài qui luật đó. Nhưng thơ tình Yến Lan với cái riêng trong phong cách đã cho ra đời nhiều bài thơ tuyệt tác.” Đóng góp của ông trong mảng đề tài này là cái chất riêng khó gặp ở phong cách thơ khác cùng thời. Hoài Thanh trong “Thi nhân Việt Nam” từng đánh giá thơ Yến Lan “có cái không khí là lạ nhưng nhẹ nhàng dễ khiến người ta thích.”
Sắc xuân và tình yêu của linh Lân như những con suối âm thầm chảy cả một đời thơ:
Mây mãi sa đà đình núi cao
Chim say tổ ấm chẳng rời nhau
Nếu không ngọn suối ra sông lớn
Một chút tình quê biết gửi đâu”
Ơn suối
.
Thật vậy, nếu tình yêu trong thơ Xuân Diệu được nhận định “Vừa có cái cao khiết của tâm hồn vừa có cái cường tráng lành mạnh của nhục thể” thì tình yêu trong thơ Yến Lan rất chân thật trong cảm xúc bởi được bao phủ lớp sương khói bàng bạc, huyền diệu, thơ mộng. Cảnh vật, con người được ông tả hết sức bình thường nhưng được nhà thơ phủ lên không gian thơ một lớp sương khói của thời gian.
Ai về xóm Cửi năm năm trườc
Đều thấy em ngồi dệt đoạn tơ
Quanh em vàng tựa trời gieo xuống
Vàng ở trong màu xuân lắm thơ
Vàng
Hình ảnh đẹp của cô thôn nữ đang ngồi quay tơ, dệt vải bình thường nhưng hình ảnh bình thường ấy của cuộc sống được nhà thơ vẻ đậm nét huyền diệu. Người đọc được chìm trong không gian vàng huyền hoặc, nhẹ nhàng và thơ mộng
Không biết tự bao giờ, nỗi buồn đã đi vào thơ ca, trải dằng dặc theo cuộc sống nhân loại. Với Nguyễn Du đó là nỗi đau của đời: Trong “Kiều”
Trải qua một cuộc bể dâu
Những điều trông thấy mà đau đớn lòng
Còn nữ sĩ Xuân Hương là nỗi buồn, ngán ngẫm cho duyên phận không trọn vẹn như mong ước (Tự tình)
Ngán nỗi xuân đi, xuân lại lại
Mảnh tình san sẽ tí con con
Xuân Diệu thì ngẫn ngơ buồn vì cô đơn bơ vơ, ngay trên mảnh đất quê hương
Hôm nay trời nhẹ lên cao
Tôi buồn không hiểu vì sao tôi buồn
Hàn Mặc Tử thì tái tê:
Thân tàn ma dại đi rồi
Rầu rầu nước mắt bời bời ruột gan
(Muôn năm sầu thảm)
.
Với tính cách hiền hòa, kín đáo và tế nhị, thơ tình Yến Lan không thể hiện sự đòi hỏi của ham muống mãnh liệt. Cả với nỗi buồn phải chờ đợi mỏi mòn Yến Lan cũng trải nó ra man mát:
Lầm lũi em đi chẳng nói năng
Vắng em anh cũng thắt buồng gan
Gần nhau hay phải xa nhau mãi
Mặt biển tình ta dải thẳng băng
Cam chịu
.
Tình yêu trong thơ ông dù dang dở, song không phải “Tình chỉ đẹp khi còn dang dở/Đời mất vui khi đã vẹn câu thề” (Hồ Dzếch), bởi cái triết lý rất nhẹ nhàng mà thâm thúy của ông về qui luật cuộc đời:
Cái triết lý về thời điểm hạnh phúc cứ theo mãi kiếp người, dằn vặt, trăn trở. Cảm nhận về tình yêu thì nhẹ nhàng, trong sáng nhưng lại khắc khoải khôn nguôi
Em đi, ngày tháng biệt mùi tăm
Kén đã luân sinh mấy kiếp tằm
Một mảnh hồn ta còn đọng mãi
Trên vành nong úa sắc thời gian
(Mùa xuân này lạnh lắm em ơi).
.
Viết về tình yêu, Yến Lan thường mượn hình ảnh ẩn dụ “Thuyền và bến”. Đó là hình ảnh trở đi trở lại như một bài ca dao, nhưng thơ Yến Lan vẫn rất mới, mới ở thể thơ, ở cảm hứng thơ. Không hoảng loạn như Hàn Mặc Tử, không đắm say, cuồng nhiệt như Xuân Diệu, không kỳ bí như Chế Lan Viên; Yến Lan cứ nhẹ nhàng, từ tốn, giản dị như cuộc sống. Nhưng cuộc sống vẫn luôn vận động, biến chuyển với cái triết lý riêng của nó. Đó là nỗi buồn về những cuộc tình dang dở, là nỗi khát khao được yêu âm thầm mà mãnh liệt, là niềm tự hào được sống, được là tinh hoa và được liên đới với bao kiếp người:
Ta đang sống vì có người đã chết
Hồn kết tinh bằng bao nhớ thương xưa
Đời lớn nhanh và mạnh như bẹ dừa
Tôi là cả tinh hoa muôn thế kỷ
Sống phút sống của hàng ngàn thi sĩ
Mơ giờ mơ của bao cửa không gian
Mơ hồn xuân như đã mở thiên đàng
Tôi sống khỏe và hoa hồn độ nở
Những giọt bông hường
.
Tình yêu đôi lứa trong thơ Yến Lan không dữ dội, cuồng nhiệt mà đằm thắm, thiết tha lắm!
.
Vì với tình tôi phải nhẹ nhàng
Phải là ý ngọc, phải tim vàng
Phải là trọn vẹn, là trong sáng
Là một bài thơ khắc chữ nàng
(Đồng nội hồn tôi)
Còn thứ tình nào mảnh liệt hơn thế khi dòng trường giang không còn cuộn sóng và lòng người trở thành một bến đò của dĩ vãng, của ngàn năm đợi:
.
Em đi bờ bãi cũng theo đi
Sóng lặng trường giang trải phẳng lì
Từ ấy lòng anh làm cố độ
Câu thơ chờ đợi hóa chòm si
(Cố độ)
.
Quê hương trong mỗi người là sự mặc định của số phận. Người ta có thể có nhiều vợ, nhiều chồng nhưng quê thỉ mỗi người chỉ một mà thôi. Chính vì triết lý rất đời ấy, tình quê của Yến Lan không bao giờ đổi thay, không bao giờ chối bỏ.
Sống đời nô lệ, bị áp bức thơ ông thể hiện trạng thái “đau, ngơ ngẩn, sầu muộn, quặn mình, nức nở” đến tái tê trong “Bình Định vào năm 1935”.
.
Nhánh tòng bá có đau vì xứ sở
Chớ quặn mình thêm nức nở hồn tôi
Không được sống xin cho cùng được thở
Vạn lý tình trong gió ngọt xa xôi
.
Bao đời nay, thi sĩ yêu trăng trong thế bị động, vầng trăng là đối tượng để yêu để được say đắm thở than. Không hiểu sao, chỉ riêng Bình Định quê tôi, vầng trăng lại phát ra thứ ánh sáng đến diệu kỳ, lạ lẫm, để các thi sĩ sinh ra trên dải đất này đều bị ám ảnh. Thứ ánh sáng kỳ ảo đó, với Hàn, trăng ở xa đến vậy mà ông đã sở hữu được để rồi: “Ai mua trăng tôi bán trăng cho” Ông say ánh trăng như ma cà rồng say máu:
Gió rít tầng cao trăng ngã ngữa
Vỡ tan thành vũng đọng vàng khô
Ta nằm trong vũng trăng đêm ấy
Sáng dậy điên cuồng mửa máu ra
Say trăng
.
Ánh trăng trong thơ Xuân Diệu, thường gợi một không gian rộng đến choáng ngợp như một sự đối lập với nỗi cô đơn, nhỏ bé của con người:
Trong vườn đêm ấy nhiều trăng quá
Ánh sáng tuôn đầy các lối đi
………
Trăng sáng , trăng xa, trăng rộng quá
Hai người, nhưng chẳng bớt bơ vơ
Với Yến Lan trăng là chủ động, trăng ấp ủ, nó như chất vi lượng bồi bổ cho cơ thể:
.
Trăng đi từ tóc đi vào máu
Như sữa tuôn dòng chảy khắp thân
Tôi yêu trăng quá, mê trăng quá
Như má yêu môi, đến đến gần
(trích) Bệnh trăng
Bởi vì chỉ có mình ông được ánh trăng vây phủ, bao bọc nâng niu vỗ về khi ông vừa lọt lòng mẹ trên bãi cát vàng dưới ánh trăng “Tôi lọt lòng ra giữa bãi trăng.. Từ đó ánh trăng là tình yêu là cội nguồn Cho nên có hệ lụy là:
.
Từ thuở lên hai đã yêu trăng
Đã bồng đã ấp, đã nâng niu
Ban ngày tôi ngủ trong lòng mẹ
Lại ngủ trong trăng lúc tắt chiều.
(trích) Bệnh trăng
.
Yến Lan đã nhẹ nhàng, đỉnh đạt bước vào làng thơ cùng “Bến My Lăng” với hình ảnh ông lái đò u buồn đợi khách trên bến sông đầy trăng huyền ảo, ánh trăng chạy dọc theo thời gian và chiếu sáng lung linh như một nhân chứng lạnh lùng chờ đợi khắc khoải suốt bao năm, mãi đây vẫn còn ám ảnh lòng khách thơ.
Khi dòng thơ mới chiếm lĩnh trên văn đàn, các thi sĩ thi nhau làm thơ tình yêu. Thơ tình Xuân Diệu thật giản đơn và hời hợt “Đố ai định nghĩa được chữ yêu” Không ai trả lời nên ông giải bày tiếp “Có khó gì đâu một buổi chiều/Gặp người con gái ngây thơ ấy/Rồi thương, rồi nhớ thế là yêu” Có lẽ tình yêu quá đơn giản như thế nên cuối cùng cuộc tình của ông không trọn bề.
Tình yêu đôi lứa mấy ai đong, đo, đếm, diễn tả được, cho dù muôn vạn chiếc máy tính siêu hiện đại. Thời gian, mọi thứ trở nên bất lực nhưng tình yêu trong thơ Yến Lan thì không, nó trở thành vĩnh cữu……..
.
Dồn lên thành thạch nhũ
Lớp phấn -đá – tình – em
Cuồn cuộn như bão tố
Cơn gió lộng hồn anh
Thời gian vút mủi tên
Em kể gì năm tháng
Tảng thạch nhũ tan ra
Bên gối người sấp mặt
Cơn bảo cũng chan hòa
Con suối tình dào dạt
Tình yêu của nhà thơ thật giản dị, hạnh phúc khi cuộc sống thanh bình ở một vùng quê, lúc ông cháu dạo chợ ngày Tết cổ truyền khiến ông trở nên tươi trẻ hơn
Ta đến hàng đồ chơi
Ngựa gỗ chen gà đất
Xem nghệ nhân vẽ vời
Có đậm màu dân tộc
Ta đến hàng sứ, sành
Chọn bình hoa chậu kiểng
Vui còn chú môn sinh
Đem biếu chùm lan biển
.
Sắc màu mùa xuân, hương vị Tết tràn ngập trong thơ ông mặc dù xuân nhà ông đến muộn hơn:
Vụng sắm cành đào không kịp tết
Ra giêng chợt hé một vài bông
Xuân người lả tả bay đi hết
Ngoảnh lại xuân ta mới chớm hồng .
Xuân muộn
.
Ngoài sắc xuân, tình đời, tình người nhà thơ không ước mơ gì lớn, ông chỉ chọn cho mình cái quí hơn – đó là tình người :
Mơ một mùa xuân đẹp
Tình đời rộng bao la
Chớ vin nhà chật hẹp
Cổng khép người lại qua
.
Thơ tình của Yến Lan thể hiện sự mạnh mẽ, nhưng tha thiết và nồng nàn. Thế mà đến giờ tôi chưa nghe ai nhắc một câu thơ tình nào của ông. Tiếc thật!…
chào chị Bích Thủy!Ông Quách Tấn em kêu bằng ông đó!vậy là chị em mình bà con rồi!(thấy sang bắt quàng làm họ dẫy mà,đững mắng em nghen!)
cảm ơn Kim Chi, Thu Đông đã hiểu được những gì mình hiểu về người cha đầy tình người của mình.
LBT
Chào cậu. Tớ chưa ăn sáng, thấy bài viết tên cậu, vào xem. Thế là cậu đã cho tớ một bữa tiệc về thơ. Tớ ngốn vì thích cái kiểu cậu bình thơ cha cậu. Thơ ông chứa chan tình người.
Trăng đi từ tóc đi vào máu
Như sữa tuôn dòng chảy khắp thân
Tôi yêu trăng quá, mê trăng quá
Như má yêu môi, đến đến gần
Thu Đông
Cám ơn chị Lâm Bích Thủy đã viết lời bình về thơ tình của thi sĩ Yến Lan rất sâu sắc & mạch lạc, giúp cho em hiểu hơn về Yến Lan thi sĩ của tình yêu nồng nàn và tha thiết :
Vì với tình tôi phải nhẹ nhàng
Phải là ý ngọc, phải tim vàng
Phải là trọn vẹn, là trong sáng
Là một bài thơ khắc chữ nàng
Chúc chị một mùa xuân mới vạn sự như ý & an khang thịnh vượng.
Thân mến.
Thân ái chào các bạn đồng hương xứ nẫu: Chân thành cảm ơn các bạn đã xem và để lại lời nhận xét.
Mình xin ghi nhận góp ý của Tú Gàn. Tất nhiên không ai có quyền bắt người khác phải thuộc thơ của mình. Thực ra ở đây mình muốn nói điều xa hơn; không phải chỉ tiếc cho riêng nhà thơ YL mà cho cả người đương thời, nhiều người có thơ rất hay mà ko được phổ biến rộng như một số người khác! …
Bạn Tú Gàn thân mến, mình nói ra điều này ko dính dáng gì đến nhận xét của bạn, đó là:- Hình như ai tên tú cũng gàn. Nếu bạn ko thêm chữ gàn thì mình cũng đã biết bạn gàn rồi nhé. Bởi vì, ông Giám đốc mình tên Tú, con trai mình tên Tú đều rất chi là gàn. Thế bạn thuận tay nào?, mấy người mình vừa kể trên đều thuận tay trái và rất chi là gàn.
Năm mới, xin chúc ĐH xunau mọi sự như mong ước.
Lâm Bích Thủy
Chị Bích Thủy à !
Trước hết là xin “lẫu” chị về lời comment bên dưới đã !
Thật lòng mà nói : Tú Gàn chỉ là nick … tự nhiên thích thôi, chứ không phải là đặc trưng – đặc tính gì của Tú … Gàn đâu và … “coi dzậy chứ không phải dzẫy !!!”
Đôi khi “bị dzăng miểng” bởi những cảm xúc đời thường khác làm mình không kiểm soát được- dù chỉ là thoáng qua …
Mong chị độ lượng bỏ quá cho nhé. Tú Gàn xin cảm ơn & rút kinh nghiệm !
Thơ xưa nhưng hay quá.
Em chỉ nói gọn là rất hay. Em rất thích đọc những bài chị viết về chú Yến Lan. Những bài viết sâu sắc như thơ chú đã thể hiện.
“Ngoài sắc xuân, tình đời, tình người nhà thơ không ước mơ gì lớn, ông chỉ chọn cho mình cái quí hơn – đó là tình người :
Mơ một mùa xuân đẹp
Tình đời rộng bao la
Chớ vin nhà chật hẹp
Cổng khép người lại qua”
Cảm ơn chị lắm chị Bích Thủy ạ.
Phương Liên
Nhánh tòng bá có đau vì xứ sở
Chớ quặn mình thêm nức nở hồn tôi
Không được sống xin cho cùng được thở
Vạn lý tình trong gió ngọt xa xôi
___
Những câu thơ quá hay!
Khong the “bat” nguoi doc phai nhac den tho cua mot ai do moi goi la …
Vi the chang co gi phai tiec ca !
Tu duy nay tui thay … khong hay !
Hay de nguoi doc “phan xet” !
The thoi !
Những tư liệu hay và quí vô cùng chị Thủy ơi
Được đọc những vần thơ hay và lời bình sâu sắc làm tăng thêm phần lãng mạn của thơ thật là thú vị .
NHỮNG BÀI THƠ TÌNH QUÁ HAY
Bài viết giúp tôi hiểu thêm về tài năng của một nhà thơ có tài của quê hương
Được các bạn đọc và hiểu về ông già là tôi mãn nguyện lắm. Bởi vì không phải như bạn KL hay Le Hue nói là tiếc vì phát hiện muộn. Các bạn ạ, có nhiều người biết đó nhưng không muốn có người hơn mình, nhất là trong thời gian NVGP, những người như Văn Cao, Phan Khôi, Lê Đạt, Hoàng Cầm, NGuyễn Hữu Đang…
tài và đầy lòng yêu nước như vậy mà không được in ấn những tác phẩm của mình. Nhưng thôi, nói lại chuyện này có người không thích. Mình xin đăng lại lời nhận xét của một nhà nghiên cứu văn học để bạn hiểu thêm về sự thiệt thòi của ông già.
” Đời của anh phải nói là một cuộc đời suôn sẻ. Anh không có cái đau như cái đau bệnh tật của Hàn Mặc Tử, cô độc bệnh hoạn như Bích Khê, hay nỗi u buồn muôn thuở không tiêu của anh Chế, anh cũng không lang bạt vong mạng tự đẩy mình đến chỗ “cùng” như Nguyễn Bính v.v…Người xưa thường nói thi cùng tắc công, nhưng đời anh có cùng đâu mà thơ vẫn “công” (công ở đây có nghĩa là hay do đó phải nói thơ anh là thơ của thể chất, thơ bẩm sinh từ thiên nhiên lẫn trong máu thịt truyền thống…Nghe đâu thuở sinh tiền các anh Quách Tấn, Chế Lan Viên và Anh đều cho rằng một đời thơ có được một hai bài như bài Ngũ Hành Sơn tiền và hậu của Bích Khê cũng đủ lắm rồi. Nhưng cá nhân tôi và một số anh em thuộc thế hệ sau thì cho rằng đời thơ nếu gồm có ba giai đoạn: trẻ, trưởng thành và già mà mỗi giai đoạn có được một bài nỗi tiếng như của anh là thuở trẻ có bài Bến My Lăng, trưởng thành có bài Bình Định 1935 khi tuổi già có bài Uống rượu với bạn đồng hương thì mới thật là mãn nguyện. Nói thế thôi chứ đời anh vẫn còn biết bao giai tác”
Chị KL viết sao dzúng ý PLH quá hà !Cho em ké dzí nhen!
Cám ơn LÂM BÍCH THỦY đã viết lời bình về THƠ TÌNH của YẾn LAn hay vô cùng…..thật sự cũng đã nghe danh về nhà thơ Yến Lan, nhưng nay mới là lần đầu tiên đọc được những bài thơ tình của ông là nhờ qua bài viết của LBT, nhờ bài viết này đã giúp cho tôi hiểu rõ hơn về thơ tình của YL cũng tha thiết & nồng nàn không khác chi những nhà thơ nổi tiếng khác….
Bài viết thật sâu sắc & chi tiết …..đọc xong mà lòng như ngẩn ngơ tiếc nuối…..bỡi sự phát hiện muộn màng ……
Một lần nữa cám ơn LBT,Cám ơn nhà thơ YL đã chia xẻ những bài thơ tình rất hay!
Nhiều bài thơ tình của ông lần đầu tôi mới đọc,ấn tượng đầu tiên là hay