Elena Pucillo là nhà văn người Italia, từng dạy tiếng Pháp và văn minh Pháp tại ĐH Milano, Italia. Hiện bà đang dạy tiếng Italia tại Nhạc viện TP Hồ Chí Minh và văn hóa Pháp tại trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn TP Hồ Chí Minh. Bà sáng tác truyện ngắn, tùy bút, tản văn bằng tiếng Italia. Tác phẩm của bà đến với bạn đọc việt nam nhờ những bản dịch tiếng Việt của chồng là nhà văn Trương Văn Dân.
Vợ chồng bà thường về thăm quê chồng Bình Định. Có cơ hội được chuyện trò cùng bà nhiều lần nhưng tôi vẫn bất ngờ khi thấy bà thuần thục thứ tiếng Việt phong vị xứ Nẫu. Bởi khi nhắc về Bình Định, nữ nhà văn như hăm hở, say sưa hơn, nhiệt thành sẻ chia về những nơi bà từng đặt chân đến, những con người bà từng gặp. Giáp Tết, tôi kết nối cùng nhà văn Elena Pucillo để nghe bà chia sẻ đôi chút xúc cảm về văn chương, về đất và người quê chồng. Bà hào hứng nói luôn, tôi vẫn hay nói với bè bạn với tất cả tự hào: Tôi là con dâu xứ Nẫu…
* Cái duyên mắc míu của bà với Bình Định đã tự rất lâu, thưa bà?
– Phải bắt đầu từ đâu nhỉ. Phải nói rằng, hầu như mọi sự kết nối của tôi với vùng đất Bình Định bắt nguồn từ mối duyên cùng chồng tôi. Lần đầu gặp anh ấy là từ năm 1972, khi anh ấy là du học sinh vừa đến Italia để học ngành Hóa và Công nghệ dược. Có thể nói cuộc gặp của chúng tôi là do định mệnh. Đến giờ chúng tôi đã quen nhau được 50 năm rồi. Tưởng như một tình cờ nhưng kéo dài cả một đời người…
Anh Dân là người Tây Sơn nên tôi trở thành con dâu đất Tây Sơn. Vì cả hai vợ chồng tôi đều viết văn nên ngoài gia đình chồng, bà con, các anh em trong gia đình thì chúng tôi còn quen biết rất nhiều văn nghệ sĩ ở Bình Định, như nhà văn Huỳnh Kim Bửu, Mang Viên Long, Cao Văn Tam, Đào Hiếu, Lê Hoài Lương, Mai Thìn, Nam Thi, Trần Như Luận…, đến các nhà giáo, nhà nghiên cứu như Lê Nhật Ký, Trần Xuân Toàn, Châu Minh Hùng… Vợ chồng chúng tôi luôn có nhiều lý do để trở về Bình Định.
Nhà văn Trương Văn Dân và vợ Elena Pucillo.
* Hầu như các sáng tác của bà đều được chồng chuyển ngữ?– Tôi có viết một số bài cho các báo và tạp chí ở Italia nhưng các sáng tác truyện ngắn và tạp bút được xuất bản ở Việt Nam thì đều được chính anh Dân dịch sang tiếng Việt. Tính đến nay, tôi đã xuất bản được 3 tập truyện là Bóng của ngày, Một phút tự do và Vàng trên biển đá đen. Riêng tập Một phút tự do vừa được in lại bằng nguyên tác tiếng Italia Un Istante di libertà, do nhà xuất bản Calibano ấn hành năm 2019 (trong khuôn khổ Giải thưởng của Hội Nhà văn TP Hồ Chí Minh năm 2016, tác phẩm Một phút tự do (tập truyện ngắn, tùy bút của Elena Pucillo Truong (Italia), bản dịch của Trương Văn Dân được Hội Nhà văn TP Hồ Chí Minh trao tặng thưởng – NV).
* Bà dành khá nhiều sự quan tâm về phụ nữ và văn hóa Việt?
– Đúng vậy. Tôi gắn bó với Việt Nam đủ lâu để thấy mình thực sự hòa vào cuộc sống nơi đây. Và hiểu nhiều hơn về người Việt, nhất là có nhiều đồng cảm với phụ nữ Việt. Bởi thế, từ nhiều năm trước, tôi đã tổ chức nhiều hội thảo ở Italia về Việt Nam với các đề tài “Vai trò phụ nữ và tầm quan trọng của họ trong gia đình Việt Nam”, “Tết Việt Nam, phong tục và truyền thống”, “Đổi mới, phát triển kinh tế Việt Nam sau khi chiến tranh chấm dứt”.
* Hẳn Bình Định đã tạo nhiều cảm hứng cho sáng tác của bà?
– (Mỉm cười) Tôi là con dâu xứ Nẫu cơ mà! Từ nhiều năm nay, Bình Định và Việt Nam đã là quê hương của tôi. Tôi được chồng và cả gia đình anh giúp hiểu thêm về văn hóa và phong tục đất nước này. Tôi biết câu ca dao Muốn ăn bánh ít lá gai/ Lấy chồng Bình Định cho dài đường đi, nhưng như bạn thấy đấy, tôi đâu có sợ đường dài! Vì về Bình Định nhiều lần nên tôi cũng đã có cơ hội viết về Bình Định. Như tạp bút Kỳ diệu và tự hào viết về lễ hội Tây Sơn – Bình Định năm 2008; truyện ngắn Trên chuyến tàu về quê ăn Tết viết năm 2011 trong cảm hứng hồi tưởng những chuyến tàu về Bình Định dịp cuối năm, hay Kho tàng của sự im lặng viết năm 2013 sau khi thăm một ngôi chùa ở Quy Nhơn…
Khó có thể dùng phép liệt kê, vì không chỉ trực tiếp đề cập đến Bình Định mà nhiều bài viết của tôi về những chủ đề khác cũng được nuôi cấy từ cảm hứng khi tiếp xúc với đất và người Bình Định.
* Thưa bà, bà thấy đất và người Bình Định như thế nào?
– Ở đây, con người đáng yêu, cảnh vật cũng rất xinh đẹp. Khi về đây, tôi cùng chồng, có khi là những bạn văn của anh ấy hay đi thăm thú một số nơi, như: Hầm Hô, Ghềnh Ráng, Cù Lao Xanh, Eo Gió, các ngôi chùa trên núi… Đặc biệt, tôi rất thích món ăn Bình Định. Mỗi lần về Việt Nam, khi trở lại Italia tôi đều mang theo rất nhiều bánh tráng, nó ngon và tiện lợi. Tôi cũng rất thích bánh xèo Bình Định, bún chả cá, bún sứa, nước mắm… nói theo kiểu của người Bình Định hay nói, là hương vị rất đậm đà.
Người Bình Định cần cù chịu khó, chân thành và hiếu khách, dễ làm người khác cảm mến. Quý nhất là ý thức lưu giữ các giá trị văn hóa, truyền thống hào hùng của lịch sử, nhất là về thời Tây Sơn. Nên mỗi lần đến thăm Bảo tàng Quang Trung, lòng tôi đều lâng lâng xúc động.
* Hình như bà đang ấp ủ nhiều dự định?
– Tôi sắp xuất bản tập truyện ngắn, tản văn Hạt bụi lênh đênh. Tập sách gồm 10 truyện ngắn và 19 tạp bút là góc nhìn về Phật giáo của một người phụ nữ Italia sống và viết ở Việt Nam.
Đặc biệt, mấy năm trước có một số bạn văn và bạn đọc đã đề nghị vợ chồng tôi in chung một tập truyện. Chúng tôi đã suy nghĩ về điều ấy và quyết định sẽ in chung tập truyện như vậy, thống nhất lấy tựa là Nỗi đau ngọt ngào. Tập truyện gồm 28 truyện ngắn, 15 của anh Dân và 13 của tôi, các truyện xoáy vào chủ đề gia đình. Ngụ ý chúng tôi như tên của tập truyện, là trong gia đình có cả tình yêu và nước mắt, vì gia đình là nơi êm ấm nhất nhưng nếu thiếu “tình” thì có thể mang lại rất nhiều đau khổ hay trở thành “một nơi nguy hiểm để sống”.
Hai tập truyện này, sẽ sớm xuất bản ở Việt Nam. Và có lẽ, chúng tôi sẽ làm một buổi ra mắt sách nho nhỏ ở quê nhà Bình Định, cũng là dịp để gặp lại bạn văn, những người đáng yêu mà chúng tôi có dịp gặp gỡ, kết duyên bè bạn.
* Cảm ơn bà về cuộc trò chuyện này. Chúc bà và gia đình thật nhiều sức khỏe và bình an, đón một cái Tết đầm ấm, nhiều niềm vui.
Một ngày cuối năm đẹp trời nọ sau vài cuộc vui trong hòa bình, người ấy bỗng dưng thú nhận với tôi điều mà anh ta tưởng và muốn rằng có thể chôn kín mãi mãi.
Lý do cho sự kiện quan trọng này là anh không muốn giấu em bất kỳ điều gì. Trước đó, tôi vẫn tưởng với người ta mình là duy nhất, đầu tiên lẫn cuối cùng còn khúc giữa cắt liệng không tính. Cũng như, tôi vẫn tưởng lòng mình mặc kệ như bãi cát sau mỗi con sóng cồn cào mùa đông, nước rút đi để lại sự phẳng lì không dấu vết nhưng hóa ra nó lại lởm chởm và nứt nẻ đến vậy. Bởi, điều ấy còn hơn cả sóng thần.
Những ngày giáp tết bận rộn đang dần trôi qua càng lúc càng nhanh như chạy đua nước rút, khoảng thời gian thích hợp để từ chối các cuộc gọi, cuộc hẹn, và vùi đầu vô những công việc không tên nhưng hiện diện khắp nơi trong tầm mắt. Từ trong nhà ra ngoài ngõ xuống phố chợ. Nhặt cái chổi cái giẻ cái xô nước lên là tự khắc biến thành cô tiên mang tên Dọn dẹp cau có và xác xơ. Bước vô bếp nồi niêu chai lọ khua lên trong điệu rock and roll thần dân vua Táo như tội đồ khổ sai của chính mình. Ra đường tuyền màu hoa đào hoa cúc hoa mai nhưng nhìn ai cũng nhớn nhác như đang bị cuốn
trong một lực đẩy của vũ trụ. Nhưng thà cứ được quay cuồng như vậy đã là may. Thi thoảng điên lên khỏi dọn thừa gì vứt luôn cho khuất mắt, xe rác tháng chạp vất vả nhất trong năm.
Mỗi sáng sớm vào lúc 4 giờ 45 tôi vẫn tỉnh giấc trước đó ít phút nằm chờ nghe tiếng ting ting từ cái điện thoại, biết vẫn y hẹn với nó nơi bãi biển quen thuộc. Nó, đứa bạn gái cũ mòn. Chờ, và biết mình chờ cái gì rất cụ thể đôi khi đã là mong manh hạnh phúc. Ai chưa từng trải qua cái cảm giác sắp mở mắt ra và tự hỏi ủa mình dậy để làm gì, nhắm mắt ngủ tiếp đi chớ có gì chờ đón mình đâu thì hãy vui nhanh lên đi. Tôi với cái thói quen đi qua nhiều năm nay bốn mùa mưa nắng bão táp gió giông không thay đổi. Đúng giờ xuất hành đến từng phút, đúng bãi tắm đến từng mét ngang, đúng cả chỗ đậu xe máy trước công viên. Về nhà công việc đầu tiên là kéo màn cửa, nấu ấm nước nóng pha trà… Đôi khi sự trật tự ngăn nắp bên ngoài là để bù trừ che đậy cho sự ngổn ngang bên trong, và ngược lại. Nên chi tôi không bao giờ muốn trở thành kẻ thuyết giảng theo khuôn mẫu.
Vài khuôn mặt quen sẽ xuất hiện ở địa điểm như đã hẹn này, thân thuộc đến nỗi không cần mở miệng chào lấy lệ cũng được, chỉ đợi vắng mới hỏi. Trời vẫn chập choạng chưa sáng hẳn, nó sẽ đứng đợi tôi ở gốc cây tra bị cưa cụt mấy cành thấp rồi cùng đi xuống bãi cát. Trước lúc bình minh biển rất vắng người. Hai đứa cùng bơi ra xa, thả mình trôi lênh đênh ngửa mặt nhìn trời có sóng nước làm nệm. Ánh dương đầu ngày như hào quang rọi vào thẳm sâu tối tăm của tâm hồn xua đi tà ý. Nó khác tôi từ xuất thân cho tới tính cách đến vẻ bề ngoài. Nghĩ gì nói đó, ghét ai thì ghét ra mặt, sẵn sàng đánh trả, rượu uống được một mình, và không bao giờ lạc đường; còn tôi thì thua chắc toàn tập.
Sáng nay nó không nhắn tin, ra bãi cũng không gặp. Thỉnh thoảng cũng có ngày như vậy xong lỏn lẻn báo lại là thức khuya quá hoặc say quá ngủ quên. Nhưng rồi cả ngày cũng không thấy nó nói gì, chấm hỏi trong inbox cũng không thấy dấu hiệu đã đọc.
Mãi đến khuya tôi mới nhận điện thoại từ đứa con gái út của nó, ngập ngừng hỏi mẹ con có đi với cô không.
***
Nó đi một hơi không về nhà hai ngày liền, không liên lạc cũng chẳng để lại bất kỳ thông tin nào, bỏ một ông chồng, một đứa con gái, và một con chó bơ vơ trong căn nhà rộng. Trong bếp vẫn lủ khủ hũ lọ thịt ngâm mắm, tôm chua, kim chi và dưa món các thứ, rổ cải xanh to đùng chưa kịp muối nằm héo rũ trong góc nhà, mớ lá chuối và dây lạt cuộn tròn ném trên bàn chưa tháo ra. Trong bồn rửa còn cái nồi cơm đang ngâm nước và mỡ đóng váng trong chậu chén tô đĩa đầy ngập. Ngoài sân xe máy vẫn dựng đó, còn có cả bộ drap giặt phơi tự bao giờ đang tung tăng như diều sắp đứt dây trong nắng gió.
Tôi đâu có chịu trách nhiệm về sự mất tích này khi chồng con của nó hỏi như tra:
– Từ trước tới giờ bà ấy đi đâu cũng bảo là đi với cô, sao lại bảo không biết. Vô lý thế. Nhà thì bao việc.
– Ba bữa này ai chẳng bận, rảnh đâu mà rủ rê. Đi đâu làm gì chớ.
– Mẹ con lúc nào cũng nhắc cô. Thậm chí còn dặn sau này mẹ mà mất thì cứ gặp cô xin hình thờ là có ngay nữa là. Nghĩ sao tết nhứt ai cũng ở nhà lo công chuyện mà bỏ đi vậy trời.
– Gâu gâu gâu grừ grừ grừ… – chắc con chó không đi ăn chực nhà khác được.
Phòng riêng của nó trên lầu vẫn còn y nguyên, dây sạc điện thoại vẫn tòn teng trong ổ cắm, bộ đồ mặc nhà vắt hững hờ, cái xắc tay quẳng chỏng chơ, thấy cánh cửa tủ áo mở hé chắc cũng đã được kiểm tra nhiệt tình rồi. Cứ như chủ nhân của chúng ra đầu ngõ mua chanh ớt chớ không phải biền biệt đã hai hôm.
Nó còn có chỗ đi đâu bí mật sao, người đàn bà sáu chục ký tóc nhuộm quanh năm ruột để ngoài da ăn to nói lớn cười giòn. Nên chi không hề đọc thấy sự lo lắng ưu tư nào quanh cái sự biến mất này ngoại trừ chút bực bội hậm hực từ người thân. Nhưng cái người thân này nó cũng lạ lắm. Tiếng từ dưới nhà vọng lên.
– Mẹ mày đi chơi với cái lão mà hay nhắn tin điện thoại mỗi sáng sớm chứ gì? Bởi, bày đặt, đi biển cái gì, đi khách sạn thì có.
– Sao con biết được. Mà chú ấy bên Mỹ cơ.
– Đồ đàn bà thúi. Có giỏi thì đi luôn đừng về.
– Bố cũng đi suốt sao nói mẹ, về tới nhà là nôn mửa say vật ra.
– Mày cũng y như con gái mẹ mày…
Nghe cái xoảng của ly chén bể, chắc vì nhà đang có khách nên tạm ngưng nhẹ nhàng kiểu này thôi.
Nó kể với tôi rất nhiều lần về một đời làm vợ phí phạm, nhưng sao tôi chỉ nhớ mỗi chi tiết kinh dị có dạo đêm đêm đi ngủ ở ngay trong nhà mình nó vẫn phải thủ theo một khúc củi để sẵn bên gối nằm. Để tự vệ. Tự vệ với chính người từng đầu ấp tay gối. Gần đây nhất nó còn nói, “buổi tối không ngủ được nằm vắt tay lên trán tui hay nhớ lời bà”. Cứ tưởng là lời hay ý đẹp gì, ai dè câu tiếp “nhớ bà từng nói, đã đến mức đó thì ly dị đi càng sớm càng tốt”. Nghe mà chột dạ quá. Sao tôi có thể nói như vậy được khi đời mình xưa giờ chưa bỏ ai mà toàn khiến cho người ta chịu bỏ mình. Nhưng vì sao nó lại bỏ qua cơ hội đập đi xây lại cuộc đời làm vợ đúng nghĩa khi vẫn còn có thể? Luôn luôn, ở cái tuổi nào cũng vậy, câu trả lời thường nằm ngoài lý do bản thân dù không ai có thể sống thay mình.
Tôi thò mặt vào giữa hai tia mắt gườm nhau như đấu chưởng của thân nhân người mất tích:
– Nhà mình có báo công an không? Tôi đã gọi hỏi hết những người quen rồi.
– Tôi khắc biết xử lý. Cám ơn, cô về nhá.
– Bực bà già quá đi mất, chẳng nói chẳng rằng tự dưng bốc hơi. Vâng cô về, có gì gọi cho con nhé.
Sau lưng tôi:
– Kỳ cục thiệt, mẹ biến đi đâu vậy trời, bố, không lẽ… hay tới bệnh viện hỏi thử?
– Bày đặt. Cọp vật không chết, lẽ lẽ cái gì. Đi được thì về được.
– Nhỡ mẹ bị… Alzheimer quên đường về thì sao bố?
– Vớ vẩn, mẹ mày mà lạc. Mày đi đâu đấy con kia?
– Con kiếm cái gì cho con chó, nó đói quá hóa rồ rồi kìa.
– Chó chó chó, chó hơn người à. A lô a lô, đứa nào đấy, ừ anh mày nghe đây. Rồi rồi anh ra ngay, quán Tư Quởn hả, gọi trước đi, tết nhứt cái gì, Đ.M qua nay không có hạt cơm trong bụng.
– Bố nhớ cầm chìa khóa nhà theo đấy, về khuya đập cửa chửi bới ầm ĩ cả xóm không có mẹ ai mở cửa cho.
– Con này láo nhỉ.
– Con phải làm ca đêm đấy.
***
Tôi với nó được trận cười như điên, chắc nhờ chuốc nhau say dù tửu lượng của phụ nữ khó biết chính xác. Nó còn liên tục chùi nước mắt sống ứa ra nữa.
– Thôi tui về. Thiệt ra đêm đó nản quá tui đi bộ xuống dưới biển ngồi một mình, thèm nhảy xuống nước dễ sợ. Thì tắm chớ làm gì. Thấy bảo vệ tới dòm chừng miết nên cũng tội cháu nó đành phải đứng dậy bỏ đi. Cám ơn hai ngày đêm xả hơi cho khách không mời này nha. Xả sạch hết trọi không còn gì.
– Lỡ chơi rồi, ở lại qua tất niên đã chớ.
– Không được, mai gói bánh, 30 còn có đám giỗ. Tiếc ghê.
– Sáng đi tắm biển lại hen.
– Ờ. Vậy mà bà bắt tui ở nhà, đời nào cha con ổng chịu dậy giờ đó để mà ra biển tìm chớ.
– Về rồi giải thích sao? Ổng tưởng bà theo trai đó.
– Càng tốt. Tưởng chỉ có mấy ông theo gái thôi sao.
– Rồi đưa mông vô trước?
– Còn lâu.
Nó nhẹ hều đi về, bỏ mặc tôi nặng trịch hoang mang.
Đúng y như rằng, 30 phút sau nó nhắn “cha con lão hỏi đi đâu về đó, tui lớn tiếng nói đi chơi, xong im re hết luôn, kkkkkkk”. Tôi nhắn lại, “dọn tết vui vẻ”. Nó trả lời liền, “không thành vấn đề vì đã dọn mình xong trước rồi”. Nghe thì có vẻ hả hê lắm chỉ có điều tâm trạng này chắc cũng
không còn mới mẻ gì với nó cả bởi thường xuyên quay lại như chu kỳ.
***
Thực ra cái sự từ chối nghe điện thoại, hủy lịch hẹn, lạnh nhạt tương tác, dọn dẹp bỏ đi hoặc đoạn tuyệt các thứ… không phải và không thể nào để chấm dứt một mối quan hệ tình cảm đã có tuổi đời mười năm, hai mươi năm, ba mươi năm… Đơn giản chỉ là phân vân dừng lại vì thất thế, tự ti và tổn thương của kẻ đang nắm thế thượng phong bỗng chốc phát hiện ra mình trở thành con rối từ đời nào. Không phải ai cũng nhận ra dù mơ hồ. Có người mãi mãi chấp nhận làm con rối và cùng song hành, cũng có người thoát ra nhưng lại cứ dung dưỡng nó, để nó sai khiến. Và tôi đã vứt nó đi hết lần này tới lần khác, dù đó là những con rối cứu rỗi.
Sài thành ạ, đâu môi hường mắt biếc Đâu nụ cười… khểnh một hạt răng duyên Mắt anh đắm theo dòng xe chảy xiết Khẩu trang kia ẩn núp mấy đồng tiền?
Anh chẳng biết ngón nào khoe chiếc nhẫn Đôi găng vàng giấu biệt búp tay ngoan Anh tội nghiệp đôi chân hồng… lận đận Thức miên man trong váy khoác điệu đàng
Biết chẳng thể làm nên nghìn bóng mát Ngăn giùm em vạt nắng lúc trưa về Anh đành ngó cả một trời nhan sắc Chịu lao tù trong chốn phục trang kia…
Tặng cậu Thái Thành Đôn . Ta có “ đạo “ đi chơi Vui cùng nước non hoa cỏ . Cái đẹp vẫn thiường sẵn có Ẩn tàng trong đá trong cây Đói, mệt-tìm nơi quán gió Có hôm trời đổ mưa mây . Gặp em trên dường thiên lý Tặng ta một khóm hoa này Nào biết ta về đâu nhỉ? Bồi hồi tay nắm bàn tay . Ngẫu gặp nguời xinh bên tháp Thương trao mấy trang sách vàng Chiều muộn nụ cười không tắt Qua đồi lòng thật xốn xang . .Vui cùng nước non hoa cỏ Ô hay mua hạ đã tàn Còn lại dăm cành phượng sót Phố phường xe ngựa xênh xang . Chào người , lên lưng ngựa sắt Xuôi theo gió nội hương ngàn Ta như con chim bay liệng Như vầng mây trôi lang thang…
Xứ Nẫu 