ẨN TƯỢNG BÀN TAY NHỎ TRONG MƯA
(Đọc tiểu thuyết Bàn tay nhỏ dưới mưa của tác giả Trương Văn Dân)
CHẾ DIỄM TRÂM
Trước khi được đón nhận chính thức cuốn sách Bàn tay nhỏ dưới mưa do chính nhà văn Trương Văn Dân gửi tặng, tôi đã được tiếp cận với một trong những đoạn nóng bỏng nhất của cuốn tiểu thuyết này trên tạp chí Quán Văn. Sau đó, nhà thơ Từ Sâm cho mượn bản gốc khi nó mới được in thử vài cuốn.
Mấy năm qua, đã có rất nhiều bạn đọc bị hấp lực của ngòi bút tác giả cuốn vào cuốn tiểu thuyết trên nhiều phương diện. Riêng tôi, đọc đi đọc lại, và lần nào gấp cuốn sách lại, tôi cũng không thể rời mắt khỏi cái bìa sách rất ấn tượng và ý nghĩa. Và lần nào cũng không thể không suy tư về hai biểu tượng được tác giả chọn làm nhan đề: Bàn tay nhỏ – Mưa.
Văn học nghệ thuật luôn lấy biểu tượng (symbole) làm phương tiện để chuyển tải ý tưởng của tác giả đến bạn đọc. “… trong nghĩa rộng, biểu tượng là đặc trưng phản ánh cuộc sống bằng hình tượng của văn học nghệ thuật. Theo nghĩa hẹp, biểu tượng là phương thức chuyển nghĩa của lời nói hoặc một loại hình tượng nghệ thuật đặc biệt có khả năng truyền cảm lớn, vừa khái quát được bản chất của một hiện tượng nào đấy, vừa thể hiện một quan niệm, một tư tưởng hay một triết lý sâu xa về con người và cuộc đời…”([1]). Người viết có tài là người tạo ra được những biểu tượng nghệ thuật mang nghĩa mới để mời gọi khám phá, tiếp nhận. Cho nên muốn đi vào thế giới nghệ thuật của một tác phẩm không thể bỏ qua ý nghĩa của biểu tượng.
Tôi muốn gọi Bàn tay nhỏ dưới mưa là một cuốn tiểu thuyết luận đề, bởi nó ôm chứa trong hơn 400 trang sách rất nhiều vấn đề tác giả muốn truyền đạt và đối thoại: khổ đau, hạnh phúc, tình yêu, thân phận người phụ nữ trong xã hội còn nhiều tàn dư của ý thức hệ phong kiến, giá trị và số phận con người trong xã hội hiện đại, trong thời kỳ toàn cầu hóa… – những vấn đề của không chỉ của riêng ai, được soi chiếu khi đi qua một trái tim đau đáu tình đồng loại và tình đồng hương.
Dung lượng nghệ thuật càng lớn thì sự chọn lựa và xây dựng biểu tượng nghệ thuật càng khắc nghiệt và đòi hỏi công phu. Ít hoặc hời hợt thì không chuyển tải hết ý đồ sáng tạo; nhiều thì loãng và rối, hoặc nhiễu. Có thể nói, thành công của Bàn tay nhỏ dưới mưa là đã biểu tượng hóa những ưu tư, triết lý của nhà văn về con người trong dòng chảy và vòng xoáy của cuộc đời. Con người sẽ thụ động, gục ngã hay cố gắng đứng vững và vươn thoát? Cách chọn câu trả lời của tác giả đã quyết định tính nhân văn của tác phẩm.
Trong Bàn tay nhỏ dưới mưa, nhân vật Gấm trải qua nhiều mưa gió nặng nề trong cuộc đời, hai lần hôn nhân tan vỡ, nếm trải hạnh phúc bên người yêu chưa lâu thì bị căn bệnh ung thư cướp đi sự sống. Nhà văn đã chọn Mưa làm biểu tượng cho những giông bão mà Gấm phải hứng chịu và đối mặt. Cái đêm cô dắt con gái ra khỏi ngôi nhà mà ở đó người chồng và mẹ chồng, em chồng đã khiến cô cảm nhận sâu sắc nỗi cô đơn, bơ vơ bởi sự vênh lệch về quan niệm sống, là một đêm mưa: “Mưa bắt đầu nặng hạt hơn. Tôi quay mặt bước đi. Tay trái dắt con, tay phải đưa lên che đầu. Nhưng bàn tay bé nhỏ của tôi không che nổi trời, những hạt mưa vẫn tưới xuống những sợi tóc, ướt, xoắn thành lọn… nước nhỏ thành giọt lạnh xuống đôi vai.”
Bất hạnh và hạnh phúc của nhân vật chính đều gắn với Mưa, bởi mưa làm cho người ta run rẩy và cần một Bàn tay ấm. Chính Gấm cũng nhận thấy số phận dun dủi cái đêm mưa nặng hạt cô trở về căn nhà lạnh lẽo và dắt bé Liên ra đi như chạy trốn nhục hình thể xác và tinh thần đeo bám dai dẳng. Người đàn ông sau này là người tình lý tưởng của cô lúc ấy đang đứng trên ban-công hút thuốc, tình cờ chứng kiến cảnh tượng hai mẹ con đưa bàn tay bé nhỏ che mái đầu ướt mưa. Cô gọi đó là “phút giây kỳ diệu”, “phút giây lịch sử” “vì chỉ cần một phút thôi đã đủ sức làm thay đổi số phận của cả một đời người”. Cô cảm ơn đời, cảm ơn anh vì “anh đến, chẳng những chỉ lối mà còn nắm tay tôi dắt lên cõi thiên đường, đóng lại cánh cửa thông ra địa ngục”.
Nhà văn đã chọn biểu tượng Bàn tay nhỏ dưới Mưa để ký thác nhiều suy tưởng về thế giới, về môi trường, về con người, nhất là về lẽ sống, ở đó, những con người chân chính là nạn nhân của đồng loại, chính xác hơn, là nạn nhân của những kẻ chỉ mang hình dáng người, còn tâm hồn, nhân cách đã méo mó, thảm hại vì nhiều lẽ: sự ti tiện, lòng ích kỷ, thói tham lam, sự hãnh tiến… Cô Gấm, với những nỗ lực vượt thoát bền bỉ, cộng với hạnh phúc của một tình yêu muộn mằn nhưng ngọt ngào đã làm bạn đọc tin vào giá trị của sự sống và tình yêu.
Nếu cuốn tiểu thuyết còn có một điều gì đó làm bản thân tôi băn khoăn, thì tôi cũng xin thưa ngay: tôi thích nhà văn thay một chữ trong tựa đề, một chữ thôi, Bàn tay nhỏ TRONG Mưa. Cái chữ DƯỚI chừng như hơi thụ động chăng? Cho dù đọc lướt hay đọc nhanh, bạn đọc không thể không dừng lâu ở đoạn cô Gấm vừa đi đến tận cùng của số phận vừa vượt thoát lên trên số phận. Sự ra đi của Gấm diễn ra trong một đêm có trăng. Mới nửa tiếng trước là sự hòa quyện giữa hai người yêu nhau đến từng chân tơ kẽ tóc trong ánh trăng mông mênh và huyễn hoặc. Nửa tiếng sau… “ánh sáng đã bị mây che kín”, “hàng chục tiếng sấm nối tiếp nhau, rồi những đám mây to, đen kịt, vùn vụt, điên cuồng kéo đến. Nước trên trời trút xuống giận dữ.” Để khi đêm dần về sáng, Gấm ra đi:
“… nàng đã bay cao, đạt đến đỉnh điểm hạnh phúc rồi hạnh phúc ra đi.
Gấm như con bướm thoát xác, chỉ để lại vỏ kén.
Còn hồn nàng vút lên trời, như quả pháo thăng thiên.”
Hạnh phúc tận hiến – tận hưởng của Gấm khi bước vào cõi tử sinh là “một thứ hạnh phúc không phải ai cũng được cơ may trải nghiệm”, nó làm cho người đọc tin rằng con người có thể mãn nguyện trong tích tắc ngưng đọng vĩnh viễn của sự hủy diệt và tái sinh. Quan trọng không phải ở thời gian sống mà nó nằm ngay ở chất lượng sống và cách đón nhận cái chết, vượt lên trên cái chết. Bàn tay của nhân vật Gấm bị đau trong Mưa nhưng đã bền bỉ và can đảm chắt lọc những giọt sống rười rượi trong Mưa.
Tôi thầm phán đoán, sau bao nhiêu năm xa xứ, ngày đêm tác giả đau đáu nỗi nhớ nhà, nhớ quê, nhớ biển với biết bao nỗi niềm của một người dân miền biển: “Nhiều lần anh ở lâu trong thành phố, không nhìn thấy biển, mà thành phố quê hương như cứ ở trong anh.” Nỗi nhớ biển ăn sâu trong ý thức và hằn sâu trong tiềm thức hóa ra lại là một ẩn tượng đi liền với cơn mưa trong cuốn tiểu thuyết của anh. Hình ảnh cô gái mỏng mảnh và mong manh đứng trước biển dậy sóng, mây đen vần vũ trên bầu trời, hai tay tự ôm tròn thân mình dễ gợi cho người đọc những liên tưởng và suy tư về kiếp người trong mênh mông, thăm thẳm khổ đau; trong không cùng của hóa công… Trong vòng xoáy của dòng đời và nhân gian, con người cô đơn, yếu đuối biết bao nhưng cũng mạnh mẽ, quyết liệt biết bao!
Tôi cũng đặc biệt chú ý đoạn cô Gấm đọc một bài báo của nhà báo người yêu của cô viết về một nhân vật tên Nguyễn Quang – nhà văn, dịch giả, tổng biên tập, nhà nghiên cứu văn hóa, giáo dục: “Đọc Nguyễn Quang, tôi không chỉ lướt qua con chữ mà còn cảm nhận được những rung động của trái tim ông. Ngoài sự quý trọng một tài năng, tôi còn đồng cảm và chia sẻ một tấm lòng. Trong làng văn hiện nay, tôi hiếm thấy người nào có cách nhìn đời trìu mến và thiết tha như ông vậy. Trong những trang viết về tình yêu, người ta thấy ông say đắm như một chàng trai ở tuổi đôi mươi và khó tìm thấy một sự dửng dưng, lạnh nhạt. Dường như sức lay động chính là những rung cảm của trái tim, khi rạo rực, khi ngây ngất, không lúc nào không xao xuyến trước vẻ đẹp của tình người. Câu chữ của ông nhẹ nhàng, tình cảm nồng nàn, truyền cảm xúc vào lòng người đọc nên thường tạo ấn tượng sâu sắc.”
Xin mượn đoản văn trên của nhà văn Trương Văn Dân để bày tỏ niềm yêu mến cuốn tiểu tuyết Bàn tay nhỏ dưới mưa – cuốn tiểu thuyết được viết ra bằng tất cả tâm hồn và tài năng xoay quanh hai ẩn tượng Đau nhưng Đẹp tuyệt vời: Bàn tay nhỏ trong Mưa…
CDT
[1] Lê Bá Hán – Trần Đình Sử – Nguyễn Khắc Phi (đồng chủ biên) (2007), Từ điển Thuật ngữ văn học, Nxb Giáo dục, trang 24.
Xứ Nẫu 
[…] niệm, một tư tưởng hay một triết lý sâu xa về con người và cuộc đời…”([1]). Người viết có tài là người tạo ra được những biểu tượng nghệ thuật […]
Có đọc truyện này; cũng hay.
Truyện hay nhiều bài phê bình thì cũng bình thường thôi.
Truyện hay mà bình cũng hay.
Sữ dụng chữ ẩn thật hay.
Dạ, tìm ra chữ nớ mới quyết định viết cái bài ni, anh BNgan ơi :).
Chao anh chị và các bạn ! Tôi là người ngoại đạo không biết viết cũng như phê bình . Nhưng tôi rất thích tìm đọc những tác phẩm văn hay trên các trang văn học . Nên tôi rất quan tâm những bài bình luận phê bình . Khi một tác phẩm hay sẽ có nhiều bài bình luận . Lời bình của mỗi tác giả sẽ chỉ vẽ cho ta thấy thêm sắc màu , mùi vị , chất lượng nghệ thuật cũng như tư tưởng và trình độ tri thức của tác phẩm.
Bởi thế ! Khi tác phẩm BTNDM không những được đăng nhiều bài phê bình trên xunau mà còn được đăng trên các trang mạng văn học nghiêm túc khác trong nước cũng như nước ngoài.http://art2all.net/. Không những thế mà có trang mạng còn tập trung tất cả các bài bình luận đăng vào một chỗ để bạn đọc dễ dàng tìm đọc. http://www.art2all.net/tho/truongvandan/bantaynhoduoimua/btndm_gioithieu.html . Với tinh thần yêu thích văn học Tôi vô cùng tâm đắc đoạn bình luận của CDT”.. Cô gọi đó là “phút giây kỳ diệu”, “phút giây lịch sử” “vì chỉ cần một phút thôi đã đủ sức làm thay đổi số phận của cả một đời người”. Cô cảm ơn đời, cảm ơn anh vì “anh đến, chẳng những chỉ lối mà còn nắm tay tôi dắt lên cõi thiên đường, đóng lại cánh cửa thông ra địa ngục”. Rất mong đợi thêm nhiều bài viết, phê bình vá tác phẩm hay trên trang xunau.
Xin thay mặt tác giả cuốn tiểu thuyết cảm ơn BẠN ĐỌC.
Chế nầy mau tay quá ta, cậu Dân mới gửi đã viết xong lời bnh rồi, đúng là nhà văn chuyên nghiệp. Chả bằng chị, cậu ấy tặng cả tháng chị mới rị mọ viết xong cảm nghĩ của mình. Đó là chưa kể chị còn một đống nợ “hứá với các huynh đệ tại trang “nhà” nhưng không biết bao giờ mới thanh toán hết đây, không khéo nợ chất thêm lãi “chà” 40% vàothì chắc chị “quỵt” luôn chứ không còn thi72 giờ trả nữa rồi Chế ơi.
Trở lại lời bình của Chế, chị thích nhất đoạn
…”Nhà văn đã chọn biểu tượng Bàn tay nhỏ dưới Mưa để ký thác nhiều suy tưởng về thế giới, về môi trường, về con người, nhất là về lẽ sống, ở đó, những con người chân chính là nạn nhân của đồng loại, chính xác hơn, là nạn nhân của những kẻ chỉ mang hình dáng người, còn tâm hồn, nhân cách đã méo mó, thảm hại vì nhiều lẽ: sự ti tiện, lòng ích kỷ, thói tham lam, sự hãnh tiến”…
vì chị cũng đã đồng cảm với cưng về những ý này.
Anh Định cũng đừng thắc mắc khi thấy có sự “lạm phát, lạm bàn” của bè bạn dành cho BTNDM, không có lý do để diễn dẫn tại sao vì các tác phảm của các bằng hữu khác cũng hay, cũng có giá trị nhưng như nhà Phật đã nói “mọi thứ đều có “cơ duyên” với nhau, nên chúng ta cứ tạm nghĩ chắc TVD và BTNDM có cơ duyên với nhiều người bình nên mới bị hơi “lạm” thế thôi. Bếp cũng tin là các bằng hữu khác không phiền hà gì khi thấy tác phẩm của bạn mình hơi bị ưu ái.
Vài lời thô thiển, mong đem nụ cười đến cho tất cả những ai ghé đọc nơi nầy.
Gỏ máy nhanh quá nnên dấu thành số 72 ở cuối đoạn đầu,” thì giờ” chứ không phài thi72. Xin lỗi các bạn nha.
Chị HNN, nợ văn chương là nợ không vay, không đòi mà vẫn cứ trả, phải không chị yêu ơi???
Chị Huỳnh Ngọc Nga và chị Huỳnh Phương Linh ơi ,làm trang web văn chương, hai chị biết sợ gì nhất không ? Sợ không ai đọc và sợ không ai gửi bài. Có được người viết nhiệt tình như hai chị cũng là may mắn cho xunauvn.org lắm đó. Đa tạ nhiều thật nhiều
Đọc bài banh luận của Chế Diễm Trâm tôi thích nhất đoạn bạn phân tích hình bìa sách” …cơn mưa trong cuốn tiểu thuyết của anh. Hình ảnh cô gái mỏng mảnh và mong manh đứng trước biển dậy sóng, mây đen vần vũ trên bầu trời, hai tay tự ôm tròn thân mình dễ gợi cho người đọc những liên tưởng và suy tư về kiếp người trong mênh mông, thăm thẳm khổ đau; trong không cùng của hóa công… Trong vòng xoáy của dòng đời và nhân gian, con người cô đơn, yếu đuối biết bao nhưng cũng mạnh mẽ, quyết liệt biết bao!…” . Cũng như CDT tôi yêu say mê người con gái trong trang bìa tác phẩm Btndm. Tôi yêu cái dáng mong manh nhưng đầy thach thức khiến nàng kiêu sa như thần vệ nữ. Có dịp toi sẽ rữa hình bìa thành một bức tranh và xin bút tich ký tặng của tác giả TVD.
Để Chế đề nghị anh Trương Văn Dân rửa và ký tặng anh Trọng Bình.
Mình thấy bài phê bình cũng hay mà
😊Bài cô viết là từ hay trở lên cô há !
Hì, đúng là ráng đi dạy để có ngày hôm nay, cô tung trò tung thêm,😊
Mừng quá 🙂
XOÁY QUANH cuộc đời Cô Gấm…Không phải cố tình mà Nâng Cao Sách?Chỉ vì muốn thấu hiểu CÁCH”VIẾT chuyển tải Ý biết LÁCH đường đi…Vào tâm tư đọc ĐỂ Ý-BIỂU TƯỢNG lồng vào đại để cho thấy”MƯA khổ lạnh ướt đời THÂN!….ĐI DƯỚI mưa…. TRONG mưa PHẬN SỐ CHỊU!Nhiều ít lâu mau do CHỦ Ý-Tay Tác giả-Tạo hóa ấy BAN CHO…Biểu tượng Nắng SƯỚNG Mưa KHỔ?Như ước lệ nói ra RÕ Ý nghĩ….?Đọc cảm bình thường không gì?LIÊN TƯỞNG sẽ biết ẨN Ý gởi trong….Lời văn từng câu từng đoạn…Đọc chậm sẽ thấu biểu tượng lồng vào?Những Đoản Văn trong XỨ NẪU Nhiều bài viết TÔI ĐÃ THẤY…Chỉ là Hiểu không đề cập…Không phân tích chi tiết GẶP TRONG BÀI…NHÀ VĂN thấy thật ĐA TÀI?Chỉ tôi chút”còm”rất NGẠI việc Phê!!!
Chị lê ngọc duyên hằng mến. BÌNH hay PHÊ, mình nghĩ tác giả đều trân trọng. Chỉ sợ không ai đọc thôi! Chúc chị vui, khỏe.
CHế Diễm Trâm cảm ơn bài viết bình luận công phu của bạn . Bài viết đã cho mình hiểu thêm nhiều góc cạnh khác của tác phẩm BÀN TAY NHỎ DƯỚI MƯA. Mình đã đọc đi đọc lại nhiều lần tác phẩm rất tuyệt này , mỗi lần đọc mình lại thấy thêm nhiều vấn đề trong đời sống nhưng vẫn chưa thấy hết các góc khuất bạn đã chia se trong bài.
Thật thú vị khi trang ưeb xunauvn.org thường xuyên đăng những bài viết mang tính văn học hay sâu sắc như thế này. Những tác phẩm hay cũng nên được giới thiệu nhiều cho mọi người biết để tìm đọc còn hơn giới thiệu những cuốn sách chỉ là quyển sách chứ không phải tác phẩm.
Cảm ơn trang web xunauvn.org. Chế Diễm Trâm về bài viết và cảm ơn tác phẩm BÀN TAY NHỎ DƯỚI MƯA.
QUỐC MINH
Vâng, xin cảm ơn anh Quốc Minh.
Trang xunau hình như giới thiệu hàng mấy chục bài về cuốn sách này thì phải. Có công bằng với các cuốn sách khác không ?
😊Lẽ ra chỉ có “ông chủ Xunau” – Thầy Ngô Quang Hiển – mới đủ tư cách trả lời bạn Trần Định. Song, có thể thấy rõ tiêu chí của trang web là tình đồng hương đồng khói, tình bằng hữu, anh em văn nghệ gắn bó, chia sẻ vui buồn trong cuộc sống vui ít hơn buồn. Mong lượng thứ!
Riêng tôi thích Chế bình tác phẩm quý giá này hơn những nhà phê bình khác. Mỗi nhà văn bình luận có khác nhau! Xin lỗi huynh Trần Định. Thanks Chế. Hay quá!
Chưa gặp anh Rong Biển bao giờ nhưng hồi nào tới giờ (nhất là từ bài này) thấy nặng nợ với anh biết bao! Song, giờ thì có thể chuyển “nợ lòng” với anh sang cho anh Trương Văn Dân trả được rồi. Khà khà….
Gởi tặng lại Chế bài này nhé coi như chút “tâm tư”
Lần nào cũng gởi cho Chế “Vọng cổ” nghe buồn quá hỉ, tuy có nhiều năm lăn lộn ham vui.. ở nhiều “vũ trường” ở… thời sinh viên hihi. Thông cảm nhe Chế. Đó là một trong những nghiên cứu nhiều năm của RB đối với một nền văn hóa như của VN ta nói riêng. Xin lỗi đừng nên nói với RB về thơ tân hình thức.. hay v.v… so với thơ (ngâm) truyền thống của nước ta ở đây, xin lỗi Chế nhé! Ngoài văn chương nếu nói về đầu tư, dịch vụ, thương mại.. hay khoa học gì gì RB cũng đã có “nhúng” vô chút chút hết… Cũng đã từng “banh xác” với chứng khoáng (stocks) khoảng “6 số 000” trở lên thời “dot com” không có cánh mà bay, Chế tin không hehe. Nói vui thôi, nhưng RB xin tặng chế câu này nhé:
“When you lose. Don’t lose the lesson.” (Khi thua. Đừng để mất bài học.) Đức Đạt Lai Lạt Ma
Nợ gì thì có thể “luân hồi” được; nhưng “nợ lòng” thì khó có thể “chuyển nhượng” được lắm đó Chế, khà khà.. VUI…
Cảm ơn người “nghiên cứu và phê bình văn học” có thể nói là NẶNG KÝ và “thánh thiện”! Quý mến.
“khoán(g)”
Em cảm ơn anh RB, người nghiên cứu tân cổ giao duyên nặng ký và thân thiện,😊!
Bạn Trần Định thân mến.
Với tiêu chí ” Nơi gặp gỡ những người yêu xứ Nẫu “,trang xunauvn.org sẵn sàng đón nhận tất cả những bài viết liên quan đến xứ nẫu,người nẫu và cả những người yêu mến xứ nẫu. Do đó việc ưu tiên giới thiệu những tác phẩm hay của các nhà văn xứ nẫu cũng là việc nên làm phải không bạn. Hơn nữa bài nghiên cứu công phu này là do admin tình cờ đọc được nên chủ động đề nghị tác giả Chế Diễm Trâm gửi cho xứ nẫu. Nếu bạn có phiền chút xíu thì nên trách admin . Bên cạnh đó , trang Xứ Nẫu cũng rất vui lòng đón nhận và ưu tiên đăng tãi nếu bạn Trần Định gửi một số bài nghiên cứu ,phê bình ,hoặc bất kỳ sáng tác nào cho website .
Kính chúc bạn sức khỏe,an lạc.
Thân kính.