Mang Viên Long
Lâm Bích Thủy – trưởng nữ nhà thơ Yến Lan, một hôm hỏi tôi: “Anh ơi! Em nghe câu ca dao về Bình định – có người thì nói: “Quảng Nam hay cãi, Quàng Ngãi nằm co, Bình Định hay lo, Thừa Thiên ních hết” – lại có người bảo “Quảng Ngãi hay lo,” còn “ Bình Định ta nằm co” – câu nào đúng vậy?”
Tôi biết Bích Thủy xa quê Bình Định từ năm lên mười, sau 75 – lại tiếp tục sống ở Saigon, nên mới “thắc măc”…kì quặt như vậy. Nhân buổi sáng chủ nhật được thư thả – tôi xin góp dôi điều, trước là đẻ trả lời cho Bích Thủy – và sau chia sẻ là cùng quý bà con – cho vui!
Vốn là ngưởi yêu quý văn chương truyền khẩu – từ thuở còn là học sinh trung học, tôi đã có đọc (và thuộc) một số câu ca dao (và tục ngữ) của các vùng miền. Tôi có biết đến câu ca dao nói về “tính chất” của người dân bốn miền như vừa đề cập trên – có nơi ghi là: “ Quảng Nam hay cãi, Quảng Ngãi hay co, Bình Định so đo, Thừa Thiên ních hết”. Nhưng theo nhà nghiên cứu biên khảo (đã có trên hai mươi tác phầm – phần lớn viết về con người & quê hương Bình Đinh) Đặng Quý Địch, thì : “Quảng Nam hay cãi, Quảng Ngãi hay co, Bình Định hay lo, Thừa Thiên ních hết” mới thật chính xác!
Tôi có góp ý vời Ông: “Bình Định so đo – bởi vì “người Bình Định ưa “phân bì”, so sánh. hơn thua, kèn cựa với nhau” –cho ý nghĩa về tính chất của người Bình Định được ,,,”giàm nhẹ” ( hơn là “hay lo”!) cho dầu, tôi đã nghe câu ca dao chính xác như vậy từ lâu; nhưng Ông Đăng Quý Địch không chịu! Có lẽ, tôi chỉ là người “viết truyện” (và làm thơ lai rai chơi khi thích) chứ không thể là người “nghiên cứu, biên khảo” nghiêm túc? Tôi còn có “tính thiên vị” người dân Xứ Nẫu của mình, nên đã trả lời cho Bích Thủy như vậy!
Theo ý nghĩa của câu ca dao – chúng ta có thể đoán biết – câu ca dao nầy dã được “truyền khẩu” ngay dưới triều nhà Nguyễn (1802-1945): Vùng miền Quảng Nam – nơi sản sinh nhiều nhà cách mạng, học rộng – nhìn xa, đã luôn “phản kháng” triều đình (và sau nầy là chế độ thực dân Pháp) – nên “hay cãi lại” (tranh luận hơn thua/ đúng sai) không ngoan ngoãn, dễ sai khiến! Miền Quảng Ngãi thì “hay co” chính là sự“co cưỡng”, không chịu khuất phục, có thể dùng từ bình dân một chút là…”cứng đầu”! Trong lúc người Bình Định bản chất vốn đã “thàng hậu” ( tạm hiểu là hiền hậu, chất phác, cầu an) lại chịu thêm định kiến của nhà Nguyễn về nhà Tây Sơn, về phong trào kháng thuế, phong trào cần vương, phong trào chống Pháp – nhất là“mối liên hệ mật thiết của các gia đình hào phú & người dân Bình Định với phong trào Tây Sơn” – nên muốn yên thân, đành phải “lo lót cho các quan” mà thôi! (Nếu không sẽ bị “gây khó dễ” nầy nọ – có thể dẫn đến tù tội khi không được lòng “các quan” trên!). Người dân Bình Đinh trong qúa khứ đã “lo” cho ai? (câu ca dao trên đã nói rõ rồi!).
Người Thừa Thiên ( Huế) tuy sống trong vùng đất mà về mặt kinh tế không được phong phú, đất hẹp, không phải là vùng giàu có về nông nghiệp, thương nghiệp – nhưng họ có nhiều điểm thuận lợi hơn các vùng miền xa Kinh đô khác: Có trường học lớn, có trường thi cho cả nước, có thầy giõi, có người thân nhiều đời thay nhau làm quan (từ to đén nhỏ) – do đó, đã đễ dàng trong thi cử, và tiến thân làm quan (nói chung các lãnh vực). Nhìn lại, trên khắp miền đất nước – người Thừa Thiên – Huế đi làm quan các nơi khá đông. Có nơi, không có người dân bản địa được trìều đình cử ra làm quan. vì “không có học vị, phẩm hàm” tuy rất có tài về văn võ! Dưới chế độ phong kiến – “ý quan là ý trồi” – ai dám cưỡng lại?
Một lần – Ông Đặng Quý Địch nhắc cho tôi nghe về chi tiết một bài viết của nhà nghiên cứu- biên khảo Tạ Chí Đại Trường (người Bình Định) trên tạp chí Bách Khoa (khoảng năm 71-72). Ông Tạ Chí Đại Trường, vì “bực mình & cay cú” (cũng vừa dí dỏm chua cay)- nên đã “viết lại” vế sau của câu ca dao là: “ Bình Định…to, Thừa Thiên…”(!). Xem như vậy – không những chỉ “đúng” dưới các triều nhà Nguyễn phong kiến – mà còn kéo dài sau 54 – dưới triều “nhà Ngô” cũng thế, cho nên một nhà nghiên cứu biên khảo uy tín * (và dẳng cấp) như Ông Tạ Chí Đạ Trường cũng phải…”cay cú” như vậy!
Nhưng ca dao – vẫn là ca dao, chúng ta phải tôn trong sự thật của một thời đã qua trong lịch sử! Giá trị của ca dao (hay tục ngữ) còn lệ thuộc vào dòng thời gian, chuyễn biến xã hôi, lịch sử, văn hóa của nhiều thời đại kế tiếp. Trong xã hội tiến bộ vượt bậc ngày nay về các mặt khoa học kỹ thuật, tư tưởng, văn hóa, đời sống – chúng ta đang dần dàn “đổi mới” tất cả! Chúng ta sẽ thiết lập một xã hội công bình, văn mình và hạnh phúc hơn!
Có phải vậy không Bích Thủy?
Quê nhà, tháng 9 năm 2013
MANG VIÊN LONG
Xứ Nẫu 
Cháu vào đọc câu ca dao thấy cũng thú vị. Thừa Thiên vì là hoàng thành nên có nhiều vị quan đầu triều. Còn Bình Định có phong trào Tây Sơn nên sau khi nhà Nguyễn lên ngôi đàng áp người dân ở đây. Những chuyện không có thành ra có. Những việc bình thường thành ra phản nghịch nên các quan mới sợ mà lo lót để được yên thân. Chúc chú an lành.
Thăm Cháu! Cách “giải thích & hiểu” như vậy – cũng còn tùy vào từng ngươi – cháu ạ! Có nhiều “cách” tiếp cận ca dao xưa. Ở đây, chú chỉ “ghi lại” cách hiểu riêng, rất chủ quan – để bà con cùng…góp ý cho vui vậy thôi! Chuyện cũ rồi – ngày nay, đã không còn như vậy nữa mà! Chúc cháu ngày đầu tuần An Lành!
Cám ơn MVL thảo em vưà coi xong bài viết t ở trên thấy cũng hay hay, thú vị cho mình bỡi em người cuả Gốc BĐ.. Em có nghe Hà Thảo Yên nói về anh nhiều trước 75 .ông ta viết bài giới thiệu cho anh….Khi đó Huỳnh KIm bửu chưa nổi. HKB nổi sau 75 .Anh ấy bảo em vậy. Anh ta hiện ở cùng tiểu bang em Coi em như đứa em và hay kể chuyện cho em nghe trước và sau 75 Anh ấy mẹ là người BĐ nhưng ảnh vào Nam từ hồi 6 tuổi,,,thỉnh thoảng có về BĐ thăm trước và sau 75
hiện anh ta thường đứng ra tổ chức cho các chương trình ra mắt thơ văn ở G.A đó mà. nếu có gì anh em ta tâm sự thêm cho vui. chúc anh an lành
EM TTHT
Chào TT Hiếu Thảo! Rất vui khi nhận được tin của Thảo! Cho tôi gởi lời thăm anh Hà Thảo Yên nhé! Khoảng gần 10 năm trở lại đây anh HKB nghỉ hưu, mới viết. Trước có làm thơ…lai rai! Tôi có nhận viết tụa cho tập thơ cuối cùng của anh ấy ( “Ngõ Phong Lan” – theo lời yêu cầu) của B khi nằm trên giường bệnh chờ ngày ra đi!) – nhưng rất tiếc, tập thơ được ấn hành rất gấp (chỉ trong 15 ngày), nhưng anh HKB đã ra đi trước đó mấy hôm! Nếu T cần “trao đổi & chuyện trò” thêm về quê nhà – xin gởi mail nhé? Chúc T và gia đình mọi điều an lành!
Vậy bây giờ dân BD còn hay lo không ta ?
Chào Văn Huy! Đến bây giờ, người dân BĐ vẫn còn nhiều nỗi lo – mà đời sống, bất cứ ở miền nào, cũng phải “lo” (quan tâm – chú ý – đè phòng v v v)- thì mới có thể xây dựng gia đinh (…) ngày càng ổn định & tốt đẹp được chứ? OK?
Còn chứ anh! Một mình lo bảy lo ba, lo cau trổ muộn lo già hết duyên!Cò duyên kẻ đón người đưa!…
Còn duyên
XƯA:
Ta nên lấy chữ “Ních hết” của Thừa Thiên để làm chuẩn cho sự phân tích. Tại sao là phải ‘ních hết’ và ních hết cái gì đây? Và tại sao là QNam hay cãi, QN hay co, BĐ hay lo, TT ních hết?
Answer: LÀ vì trước khi LO LÓT, Quảng Nam hay cãi lại; còn Quảng Ngãi thường giằng co; và Bình Định hay lo lắng. Cuối cùng tội cho cả ba anh Nam, Ngãi, Định; có ‘cãi co lo’ gì đi nữa thì cuối cùng “quý ngài” Thừa Thiên cũng quơ trọn (ních hết).
NAY:
Nam hay cãi, Trung hay lo, Bắc lủm hết.
Chào đại huynh MVL! Chúc huynh luôn vui khỏe và an lạc. Thân ái!
Chào Rong Biển! Cách giải thích của Bạn cũng rất…thú vị! Cám ơn RB đã chia sẻ cảm nhận – cho vui! Chúc ngày CN vui vẻ!
Phúc cũng đồng ý với Champa và Ngọc Nga là Bình Định hay lo (lo xa, lo lắng,lo toan), nếu không lo sao có được những nhân tài lẫy lừng trong lịch sử như Vua Quang Trung,Tăng Bạt Hổ, Trần Quang Diệu , Võ Tánh, Ngô Tùng Châu… Và mình cũng góp thêm một dị bản của câu ca dao này :Bình Định hay lo, Khánh Hòa ních hết” Hì, Khánh Hòa mình ” tham ăn ” quá phải không!!!
Có lẽ dị bản này là chính xác vì câu phương ngữ này liệt kê từ ngoài vào trong,QN,QB,BĐ rồi đến Khánh Hòa
Kính chào anh Long. Qua các phản hồi về vấn đề co hay lo của Bình Định ta, ở đây em còn biết thêm là BĐ hay lo bởi vì chúng ta ở vào vị trí mà quanh năm bảo lụt, hạn hán nên phải lo chống hạn, lo bảo lụt hoàn hoành là đúng; đồng thời người từ Huế vào làm quan canh chừng dân ta, ta lại là dân của vua Quan Trung Nguyễn Huệ, muốn không bị rầy rà cũng phải lo lót nữa đấy.
Nhân thể nhờ anh hỏi nhà nghiêng cứu – Đặng Quý Địch câu ca dao:
“Vắng chủ nhà gà “Mọc” đuôi tôm” hay là “Vọc” đuôi tôm.
Theo em thì mọc mới đúng, ý nói gà lớn nhanh, nhưng mấy ông bạn em cải chày cải cối là ca dao viết là vộc
“Vắng chủ nhà gà “Mọc” đuôi tôm” hay là “Vọc” đuôi tôm.
Theo em thì mọc mới đúng, ý nói gà lớn nhanh, nhưng mấy ông bạn em cải chày cải cối là ca dao viết là vộc”
Gửi Bích Thủy! Đây là một thành ngữ chứ không phải là ca dao đâu bạn ạ! “Vắng chủ nhà gà vọc niêu tôm”
Nếu dịch nghĩa đen là : Con gà không thấy có chủ nhà thường hay chạy vào trong bếp phá phách, bới móc nồi đựng tôm.
Còn nghĩa bóng là: Khi vắng mặt ông chủ, người cấp trên (hoặc cha mẹ) thì cấp dưới (hoặc con cái) tha hồ quậy phá.Còn theo cách hiểu của bạn ý nói gà lớn nhanh “khi vắng chủ” là không đúng rồi, sợ khi vắng chủ nhà , gà còn “ốm” hơn nữa chứ!
Chào Hữu Phúc! Rất vui về cách giai thích của Bạn! Câu ấy – đúng là “tục ngữ” (chứ không phải ca dao) – có thể hiểu theo 2 nghĩa:: Nghĩa đen & nghĩa bóng, cậu ạ!
Thăm LBT! Đây là dịp em “tìm hiểu” thêm về quê nhà BĐ. Lối hiểu của em về chữ “lo” của người BĐ – rất chính xác!Theo anh, người BĐ mình dùng chữ “mọc” (chứ không phải “vọc”). Chữ “mọc” có thể hiểu theo hai cách. Chúc Em & gia đình an vui! MVL
Xin chào anh Mang Viên Long! Vấn đề anh nói thật thú vị nhưng chưa có được ý kiến thống nhất, đồng thuận của nhiều người. Tùy theo góc nhìn và trải nghiệm cá nhân mà mỗi người cảm nhận vấn đề một cách khác nhau. Theo những gì tôi đọc được cách nay trên nửa thế kỷ, thì tôi đồng ý với câu nói xác định của nhà nghiên cứu Đặng Quý Địch:” Quảng Nam hay CÃI, Quảng Ngãi hay CO, Bình Định hay LO, Thừa Thiên NÍCH HẾT!”. Dù hơi ít nhiều cường điệu, nói vống lên, nhưng dù sao nó cũng phản ánh cá tính riêng của người dân 4 tỉnh: người thì ưa CÃI CỌ, người khác ham ĐÔI CO, người nọ tính quá LO XA, còn người kia thì ham HƯỞNG THỤ… Tiếc là vì chưa nắm vững, hiểu rõ xuất xứ, hoàn cảnh ra đời cùng chủ ý phê phán gì của người nói nên mọi cách giải thích vẫn nặng tính chủ quan, suy diễn, và khó thuyết phục một cách trọn vẹn! Có lẽ phải cần có sự tham gia ý kiến của các nhà sử học uyên bác, các nhà xã hội học, phong tục học công bằng hơn chăng? Dù sao, thì cũng nên nhìn nhận tính chất tương đối của mọi cách tiếp cận và lý giải vấn đề, phải không anh Mang Viên Long? Xin mạn phép góp đôi ý nhỏ để cùng soi rọi vấn đề. Thân chúc anh luôn vui khỏe, anh nhé!
Thăm Cao Quảng Văn! Cạu góp ý rất chính xác & chân tình! Mong rằng bà con cũng nghĩ vậy! Chỉ cho vui chút- ngày cuối tuần thôi mà! Tôi có nhiểu người thân ở TT-Huế, thậm chí…rất “yêu Huế” nữa cơ mà! Chúc Cậu & gia đình mọi điều an vui! MVL
Chào anh Mang Viên Long! Đúng là mình chỉ bàn cho vui thôi, và thực tế hẳn nhiên có khá nhiều DỊ BẢN, mỗi nơi nhìn nhận, cảm nghiệm vấn đề một cách , không giống nhau. Chuyện này thì lâu nay, một số nhà nghiên cứu văn hóa, văn học dân gian cũng thỉnh thoảng có đề cập tới. Có lúc trong sáng, thiên về tính cách học thuật, cũng có lúc ít nhiều có tính khích bác, mỉa mai nọ kia. Ấy là mỗi người một vẻ… Như có lần, tôi được nghe một dị bản nữa, của một nhà thơ, nhà Quảng Nam học, nhà văn học dân gian, là Nguyễn Văn Bổn, tức nhà thơ Tần Hoài Dạ Vũ, nói cùng tôi và nhà giáo Tạ Đề, lúc tôi đang còn làm ở Tòa soạn Tạp chí Kiến Thức Ngày Nay:” Quảng Nam hay cãi, Quảng Ngãi hay co, Bình Định hay lo, CỨT ỈA ĐẦY GÒ, THỪA THIÊN NÍCH HẾT! Đó, anh thấy có phong phú không? Nền văn học dân gian của ta là thế! Nó cũng giống như cuộc đời : Muôn Màu Muôn Vẻ, phải không anh? Thân mến chào anh.
CQV.
Không phải hay lo lót đâu anh,dân BD ai lại vậy
Chào Bạch Đăngg! Đây là “chuyện xưa rồi” – nhắc l;ại (theo ca dao) – là để hiểu chút về sinh hoạt đời sống “người xưa” vậy thôi! Tôi cũng nghĩ như Bạn…Chúc ngày nghỉ An Vui nghen!
Chào anh Mang Viên Long,
Đây là một lĩnh vực tôi mù tịt. Tuy nhiên lúc nhỏ, ba tôi người Bình Đinh hay khuyên tôi phải biết lo xa với câu “nhân vô viễn lự tất hữu cận ưu” (Người không biết lo xa thì sẽ bị buồn gần) rồi từ đó ông mới đem ưu điểm siêng năng cần kiệm của người Bình Định với câu ca dao (tục ngữ?) “Quảng Nam hay cãi, Quảng ngãi hay co, Bình Định hay lo, Thừa Thiên ních hết” theo ý người Bình Định hay lo là “lo xa, lo lắng, lo toan,vvv”.
Lấy cớ góp ý để chúc người bạn phương xa và gia đình được dồi dào sức khỏe, hẹn ngày gặp lại ôn lại tình thân vài thập niên trên văn đàn…
TTT
Thăm anh Trương Tát Tho! Cám ơn anh đã chia sẻ cảm nhận. Tôi cũng có ý nghĩ gióng anh. Thực ra, cách “hiểu & suy diễn” tùy thuộc vào nhiều yếu tố anh ạ! Đay chỉ là 1 cách “hiểu” của cá nhân tôi – còn nhiều thiếu sót! Rất mong anh thông cảm! Chúc ngày CN vui vẻ! Mong có duyên gặp lại anh vậy! MVL
Chào Anh Mang Viên Long!Nhà Thơ -Nhà vănVăn Thơ là Thượng Đế- nói sao cũng dễ-mà khó cũng xong-nói hoài lòng vòng vào cong ra thẳng-Chữ nghĩa thêm thắt cho có điệu vần”Quảng Nam hay cãi>-Quảng Ngải hay co-Bình Định khéo lo!Thưa Thiên buồn xo!<Thấy ì xèo mệt quá cho cái tình huynh đệ anh em một nhà-nên hết còn muốn ý kiến-Bật lực giơ tay đầu hàng-xong giang tay xuống ngang- ngửa mặt lên trời than''Ôi! nước mất nhà tan là…..Hết biết!!!
Chào Aitrinhngoctran! Bạn nói những gì tôi không hiểu? Sáu Hiển “mượn” bài Tb nầy ở trang nhà anh – trình bà con… đọc cho vui vậy thôi mà! Trời ơi! Đây là chuyên của trăm ngàn năm trước (mà là của ca dao – vô danh) – Bạn hơi…nhạy cảm quá rồi! Chẳng có gì đổi thay (hay ngụ ý gì khác) ngoài…chuyện “trà dư tửu hậu” cho vui với nhau!- Bạn thông cảm nhé! MVL
Những phân tích thật thú vị !
Chào Kim Mai! Cám ơn Em đã đồng cảm! Chúc vui vẻ! MVL
: “ Bình Định…to, Thừa Thiên…”….là gì vậy anh Long ?
Chào Minh Huy! Cậu nên …hỏi nhà nghiên cứu tạ Chí Đại Trường nghen!
tôi nghĩ lâm bích thủy cũng như dân Nẫu mình sẽ rất thú vị và hài lòng về bài viết thấu lý đạt tình của anh rồi anh Mang Viên Long ạ!…
chúc anh an vui & khỏe mạnh…
ngdtrinh
Chào Nhà Thơ! Sau khi đọc bài viết ngắn này – LBT đã vào comments cám ơn & gọi bài viết “rất viên mãn”! Cám ơn Bạn hiền đã chia sẻ nhận định của tôi! Chúc Bạn ngày nghỉ An Vui! A-VCC vừa ghé thăm tôi hôm qua – hôm nào về thì a lô nghen?-MVL
Lo thì tốt còn co thì không nên chút nào.Kính chúc anh an lành
Huy Thanh ơi! “Lo” – là… “lo lót” – nên cũng…buồn đáy chứ? May là hôm nay -tình trạng áy đã… dần dần được cải thiện!Chúc Cậu vui vẻ!
Em cũng nghĩ như bạn Champa và chị HN Nga.
Xin chào anh Mang viên Long, đã nhận được hai quyển sách anh gởi (qua Lê Huy), Kính cảm ơn anh!
Bài phân tích chữ “LO” ở trên hình như có liên hện với cái “THÀNG” của người BĐ và cũng được nhiều phân tích gía trị, khả tin của Tạ chí Đại Trường, Nguyễn Mộng Giác… Chúc anh khỏe!
Thăm Tạ Chí Thân! Hôm LH về, chúng tôi có gặp nhau 1 buổi ở QN ,sau khi vợ chồng LH về thăm quê ở AN có ghé thăm tôi! Đã nghe LH “tường trình” về anh em XN ở bên ấy! Qua Thân – cho tôi gởi lời thăm anh chị em nghen! Chúc tất cả được mọi điều An Lành & HP! MVL
Anh Long ơi, dưới thời nhà Nguyễn,để tránh tình trạng cục bộ địa phương,quan lại không được “trị vì” ngay tại bổn quán của mình,xứ Huế có nhiều người đổ đạt,họ ít được làm quan nơi xứ Huế mà được bổ đi tứ xứ,ngược lại dân nam kỳ,dân Bình Định lại được điều ra để làm quan đầu tỉnh Thừa Thiên.Nói Thừa Thiên ních hết là oan cho dân xứ Huế
Chào HK Thạch! Cám ơn T đã cho biết “cách bổ nhiêm” quan chức của Triều đình nhà Nguyễn! Có lẽ, người “nói” câu ca dao trên – chưa được hiểu điều nầy!? Riêng tôi – cũng nhận thấy như ý của T. Chúc ngày nghỉ vui vẻ! MVL
Co hay lo cũng là dân Bình Định
Chào Hg! Đúng là “co hay lo” cũng có thể là “tính cách” thàng hậu của dân XN vậy!
Long huynh,
Tiểu muội cũng đồng ý với Champa là Bình định hay lo (lo xa, lo lắng,lo toan), nếu không lo sao có được những nhân tài lẫy lừng trong lịch sữ được hả Long huynh?
Chúc huynh nhiều sức khoẻ , viết đều hoài nghen huynh.
Mình nghĩ BD hay lo là hợp lẽ hơn cả. Lo đây là lo xa chứ không phải lo lót
Lo là lo lót .
Vế cuối : “…. ních hết”, giải thích rõ ràng mà lị !
Bạn LMT ơi! Tôi cũng nghĩ như Bạn! ( cho dầu TCĐT đã”cải chính”)
Thăm Champa & HNN & NB – ý của 3 bạn đều “giống nhau: Lo là “lo xa, lo lắng, lo toan,vvv” ( chứ không phải “lo lót”) – nhưng, buồn thay – trong quá khứ (chỉ nói ở QK) – thì “lo” nầy là….”lót” – mới buồn! Nhưng dầu sao – đó cũng chỉ là một giái đoạn khó khăn của lịch sử, ảnh hưởng đén người dân BĐ mà thôi! Hôm nay – đã khác xa rồi! OK? Cám ơn 3 bạn đã chia sẻ cảm nhận & chúc tất cả an vui! MVL