Xứ Nẫu

Cao Quảng Văn thuộc thế hệ những người làm thơ ở miền Nam những năm 60 của thế kỷ trước. Thơ ông xuất hiện trên những tờ báo phản kháng nổi tiếng thời ấy: Thần chung, Đuốc nhà Nam, Tin văn, Trình bầy, Đối diện… Viết trong thời giông bão, thơ phải mang không khí của bão giông. Huống chi nhà thơ là người trí thức thanh sạch, luôn cảm nhận không phải niềm đau nhức siêu hình mà là những vết thương có thật của đời sống:

Trên những cánh đồng khô bên những bãi sình lầy
Một dòng nước mắt nào vừa tuôn chảy
Một khuôn mặt nào nhăn nheo
Một nụ cười nào khô héo
Một trái bom nào đã nổ
Trên trán em mùa xuân để tang
Một cánh hoa nào vừa nở muộn màng
Trong những khu vườn hoang
Khi ngày sắp tắt.
(Sáng mai chim hót, 1967)

Dù Cao Quảng Văn không thiếu những câu thơ hào sảng và tráng khí, nhưng giọng điệu chung của thơ ông vẫn là giọng tâm tình, nhỏ nhẹ, hiền hoà như con người ông, đặc biệt trong những bài thơ gửi gắm ước mơ về một ngày mai trên đất nước:

Em ơi chiều nay gió về trên sông
bồi hồi từng cơn lá rụng
mình anh lang thang trên đường vắng
mơ hoài một tiếng sơn ca
trên những chiến trường đỏ lửa
mơ hoài một tiếng trẻ thơ reo vui
một sớm mai bếp hồng thân ái.
(Về vui đêm nay, 1971)

Gặp lại Cao Quảng Văn trong tập Những chân trời này, người đọc
dễ nhận ra thơ ông bây giờ đã hướng đến những chủ đề khác: tình yêu và hoài niệm, thời gian và ký ức, hạnh phúc và muộn phiền… Sau những trải nghiệm, thơ ông trở nên hàm súc hơn, nhiều khoảng trống hơn, nhất là xuất hiện những niềm hồ nghi, những câu hỏi:

Ai đã sống
Như đã ngàn năm sống

Với tin yêu
Rồi thất vọng
Tràn bờ?
Ngàn năm sau
Có còn gì lưu lại
Hay chỉ còn
Niềm câm lặng trong thơ?
(Câm lặng nỗi buồn)

Có vẻ như niềm tin của nhà thơ đã bắt đầu suy suyển khi thơ ông biết đến những con đường chồn chân mỏi gối và những bước chân ngập ngừng lo ngại:

Chân bước trên đường
Mà không biết về đâu
Những mắt nhìn chìm tan
Bóng tối
Ngày nhòa đêm giọt lệ chan
Nắng sớm
Mưa chiều sám hối.
( Những chân trời)

Nhưng thật ra thì ông vẫn còn tin ở phép lạ của thời  gian : Hàu ngậm cát sầu/ Năm tháng hoá trân châu…  Rồi ông tự dặn lòng: Với kiên nhẫn – thời gian/ Dâu tằm xanh sẽ hoá thành lụa quý.
Một điều gì như là nghịch lý: càng sốt ruột với thời gian, người thơ
lại càng sống chậm như một cách níu giữ thời gian, để niềm bình thản không bị khuấy động và hồn người như tan loãng trong dòng sông ngừng không muốn chảy hay giữa buổi chiều đang dừng lại.

Thơ Cao Quảng Văn bây giờ là những đoản khúc mang nhịp điệu
chậm rãi của những giọt mưa âm thầm, những tiếng gió nhẹ nhàng thổi qua kẽ lá, đôi lúc trùng lặp một âm hưởng u hoài.
Nhưng trên cả nỗi hoài nghi và niềm hy vọng, trên cả nỗi sốt ruột hay lòng bình thản trước thời gian, đó là tình yêu được giữ gìn trong ngôn ngữ của thơ ca. Giữ gìn thơ ca là giữ gìn tình yêu. Và giữ gìn được tình yêu là giữ gìn được tất cả:

Đời chậm hay mau
Thời gian vẫn thế
Trang sách tình yêu
Chữ có nhiệm màu?
Hãy giữ giùm anh
Thơ-chưa-nên-dòng

Cho năm tháng này còn xanh mắt trong.
(Hãy giữ giùm anh)

Phúc cho những ai còn tin vào thơ ca như Cao Quảng Văn.
Phúc cho những ai còn giữ được tình yêu như Cao Quảng Văn.

HUỲNH NHƯ PHƯƠNG