Xứ Nẫu

Mai Văn Hoan

.

“MÁU ĐÃ KHÔ RỒI THƠ CŨNG KHÔ…”

Nhân kỷ niệm 80 năm ngày mất của nhà thơ Hàn Mặc Tử (11/11/1940 – 11/11/2020)

TRÚT LINH HỒN

Máu đã khô rồi thơ cũng khô

Tình ta chết yểu tự bao giờ !

Từ nay trong gió, trong mây gió

Những tiếng thương rền khắp nẻo mơ.

Ta còn trìu mến biết bao người,

Vẻ đẹp xa hoa của một thời

Đầy lệ, đầy thương, đầy tuyệt vọng,

Ôi ! Giờ hấp hối sắp chia phôi !

Ta trút linh hồn giữa lúc đây,

Gió sầu vô hạn nuối trong cây.

Còn em sao chẳng hay gì cả ?

Xin để tang anh đến vạn ngày.

Hàn Mặc Tử

.

Hình như linh cảm trước cái chết, một số nhà thơ đã soạn sẵn những lời di chúc. Puskin có Đài kỉ niệm, Êxênin có bài thơ tuyệt mệnh viết bằng máu… Và Hàn Mặc Tử có Trút linh hồn. Bài Trút linh hồn nằm trong Đau thương, tập thơ hay nhất của Hàn Mặc Tử. Đau thương ra đời trong hoàn cảnh thi sĩ lâm vào căn bệnh hiểm nghèo cùng lúc mối tình đang nồng thắm, bỗng “chết yểu”. Đau thương chồng chất “đau thương”. Chính trong những tháng ngày bi đát ấy, Hàn Mặc Tử dường như đã tiên cảm sự ra đi của mình nên đã viết những lời trăn trối nhắn gửi với người mình yêu, đồng thời cũng nhắn gửi với tất cả những ai yêu mến thi sĩ.

Câu mở đầu có thể xem là một quan niệm về thơ của Hàn Mặc Tử:

Máu đã khô rồi, thơ cũng khô

“Chân lí bao giờ cũng giản dị”! Đúng, Hàn Mặc Tử khẳng định một chân lí trong lĩnh vực sáng tạo thi ca bằng cách nói hết sức giản dị. Chân lí ấy được đúc kết vẻn vẹn trong bảy chữ. Tôi đã đọc khá nhiều bài viết trao đổi về thơ gần đây. Ở những bài viết ấy tôi đã học được nhiều điều. Nhưng không hiểu sao tôi cứ thích cách nói của Hàn Mặc Tử. Thi sĩ không lí luận dài dòng, không làm ra vẻ cao siêu, uyên bác. Thi sĩ nói một cách thật dễ hiểu, thật ấn tượng: “Máu đã khô rồi thơ cũng khô”! Có thế thôi. Nhưng để đúc kế được tám chữ ấy Hàn Mặc Tử đã trải qua bao tìm tòi, suy nghĩ, trăn trở… Và cái chính là thi sĩ đã chiêm nghiệm từ thực tế sáng tác của mình. “Máu” ở đây không chỉ là sự sống mà còn là sức sống, là nhiệt huyết của người làm thơ đối với cuộc đời. Khi người làm thơ không còn nhiệt huyết nữa có nghĩa là anh ta nên gác bút. Vì nếu có gắng gượng viết thì cũng chỉ “đẻ” ra những xác chữ khô cứng mà thôi. Chữ có thể “bầu lên nhà thơ” khi chữ đó đã thấm qua “máu”, chứ không phải là thứ chữ được chế tác bằng một trái tim nguội lạnh. Nếu chữ chỉ được chế tác bằng một trái tim nguội lạnh thì chẳng qua đó là mớ chữ vô hồn. “Máu” đúc nên chữ, rồi chữ mới tạo ra thơ. Tất nhiên đã là nhà thơ chân chính thì không thể coi thường chữ nghĩa. Nói như Nguyễn Công Trứ” “Trót nợ cùng thơ phải chuốt lời”.

Theo tôi, thơ hay trước hết phải chân thực. Chân thực trong cảm xúc. Cái dễ nhận nhất là sự giả tạo trong thơ. Có người chẳng đau đớn gì nhưng thấy thiên hạ rên mình cũng la oai oái. Những tiếng kêu giả, khóc vờ ấy khó lòng qua mắt những độc giả tinh tường. Trong quá trình sáng tạo nhà thơ có thể bịa ra, có thể tưởng tượng ra nhiều thứ. Nhưng phải bịa, phải tưởng tượng trên cơ sở tình cảm chân thực. Lúc đó bịa, tưởng tượng mới “như thật” được. Hàn Mặc Tử viết: “Ta trút linh hồn giữa lúc đây” đó là thi sĩ tưởng tượng ra. Bởi sự thật thì mãi khi vào nhà thương Quy Hòa đúng ngày 11 tháng 11 năm 1940, Hàn Mặc Tử mới “trút linh hồn”… Thế nhưng người đọc vẫn tin sự tưởng tượng ấy là chân thực. Bởi nỗi đau đớn trước mối tình “chết yểu” đã từng khiến cho thi sĩ như điên như dại:

Người đi một nửa hồn tôi mất

Một nửa hồn tôi bỗng dại khờ

(Những giọt lệ)

Nguyễn Du tả tiếng đàn nàng Kiều trong bữa tiệc “mừng công” khi Hồ Tôn Hiến vừa giết Từ Hải: “Bốn dây nhỏ máu năm đầu ngón tay”. Máu nhỏ năm đầu ngón tay là Nguyễn Du tưởng tưởng ra, nhưng rất chân thật, vì Nguyễn Du đã nói được nỗi đau đớn tột đỉnh của nàng Kiều. Hàn Mặc Tử làm thơ bằng chính máu huyết của mình: “Bao nét chữ quay cuồng như máu vọt”, “Mà máu tim anh vọt láng lai”… Nên hơn ai hết, thi sĩ hiểu một cách sâu sắc rằng: “Máu đã khô rồi, thơ cũng khô”!

Trái tim Hàn Mặc Tử chưa bao giờ lãnh cảm trước cuộc đời. Ngay đến giây phút sắp “trút linh hồn”, thi sĩ vẫn yêu cuộc đời đến day dứt. Mặc dù cuộc đời đã đem đến cho Tử bao mùi vị cay đắng. Nói như ca dao:

Thương mình lắm lắm nhiều nhiều

Còn mình thương lại bao nhiêu mặc lòng.

Cuộc đời có cay nghiệt với Hàn Mặc Tử đến mấy thi sĩ vẫn cứ trìu mến, vẫn cứ vấn vương, vẫn cứ luyến tiếc:

Ta còn trìu mến biết bao người

Vẻ đẹp xa hoa của một thời

Đầy lệ, đầy thương, đầy tuyệt vọng

Ôi! Giờ hấp hối sắp chi phôi!

Phải hiểu cảnh ngộ, số phận của Hàn Mặc Tử ta mới thấy hết sự “trìu mến” ấy của thi sĩ đáng trân trọng biết chừng nào!

Và đây là lời nhắn gửi cuối cùng của Hàn Mặc Tử:

Ta trút linh hồn giữa lúc đây

Gió sầu vô hạn nuối trong cây.

Còn em, sao chẳng hay gì cả?

Xin để tang anh đến vạn ngày.

Có bản chép “Gió sầu vô hạn thổi trong cây” là vô tình làm tổn hại thơ Hàn Mặc Tử. “Gió sầu vô hạn thổi trong cây” thì bình thường quá. Câu thơ đã bị tước mất sự sống. Phải “Gió sầu vô hạn nuối trong cây” mới thể hiện được nỗi luyến tiếc của Hàn Mặc Tử trước giây phút từ giã cõi đời.

Một hồn thơ “đau thương” như vậy, tài hoa như vậy thế mà đã có một thời chúng ta quá đỗi thờ ơ. Sự vô tâm của người mà thi sĩ từng yêu tha thiết khiến cho thi sĩ vô cùng buồn tủi. Hàn Mặc Tử khao khát được cảm thông, được chia sẻ: “Xin để tang anh đến vạn ngày!”.

Mấy năm lại đây phần mộ Hàn Mặc Tử đã được sửa sang và thường xuyên có người thăm viếng. Thơ Hàn Mặc Tử đã được giới thiệu rộng rãi. Nhiều công trình nghiên cứu Hàn Mặc Tử tương đối công phu ra đời… Đó là một cách chúng ta “để tang” cho thi sĩ. Tôi viết về Hàn Mặc Tử cũng chỉ mong thắp một vài nén nhang tưởng niệm hương hồn nhà thơ.

Văng vẳng bên tai tôi lời nhắc nhở:

“Máu đã khô rồi, thơ cũng khô!”

Vâng, tôi biết giữ được bầu nhiệt huyết cho đến giây phút “trút linh hồn” như Hàn Mặc Tử không phải là chuyện dễ dàng và bất cứ ai cũng làm được.

Mai Văn Hoan

Read Full Post »